Ali Nihat Tarlan tarafından Akçağ yayınlarından çıkmış olan Hayalî Divânı’ndan bazı gazellerin tahlilini yapacağım. Kaynak olarak Adı geçen eseri kullandım. Bir de Prof.Dr İsmail Parlatır’ın Osmanlı Türkçesi Sözlüğü ve bunun yanında hem çalışmanın daha akademik olması ayrıca söz sanatları ve belagat açısından tahlilinde; Prof. Dr. M.A Yekta Saraç’ın “Klâsik Edebiyat Bilgisi, Belâgat” adlı eserinden faydalandım. Dikkatlerime rağmen gözden kaçan ayrıntılar için şimdiden özür dilerim. Yorumlarınızla eksikler konusunda uyarmanızı da rica ederim.
99/6 gazel
1.Beyit
Ol melek-sîmâ perî kim benzemez insân ana
Cân ile dilden fedâ olsun hezârân cân ana
Ol melek-sîma perî kim insân ana benzemez.
Hezâran cân ana cân ile dilden fedâ olsun.
Günümüz Türkçesi ile:
O melek yüzlü peri ki, (hiçbir) insan ona benzemez. Binlerce can ona can-ı gönülden feda olsun.
Söz sanatları:
Tekrir : Ana ve cân kelimeleri yinelenmiştir. Tekrarlama tekrir sanatı vardır.
Mübalağa : O melek yüzlü periye hiçbir insan benzemez ve binlerce can ona feda olsun ifadelerinde abartma (mübalağa) sanatı vardır.
Şair o melek yüzlü periye, insan benzemez diyor. Hiçbir insan benzemez ona demek yerine benzemez insan ana sözlerini kullanması anlamı şu açıdan daha derin hale getirmiştir. O melek yüzlü peri insana benzemez, güzellikte insanlar onun seviyesine erişemez. Ya da güzellikte onun seviyesine erişmiş insan yoktur. denilmek isteniyor. Şair bu şekilde mübalağalı bir anlatım yolunu tercih etmiştir. Şair dünyadaki bütün insanları görmüş değildir. Benzeyip benzemediğini daha güzel birinin olup olmadığını bilmemektedir.
Beytin ikinci dizesinde yine güzel için yapılan eylem vardır. Aşıklar güzel için sevdikleri güzel için canlarını verirler. Şair de bu güzel için sadece kendi canını değil binlerce canı feda etmiştir. Mübalağa sanatı yine burada açıkça görülmektedir.
Tenasüp : Melek, peri kelimeleri arasında uyum vardır. Her iki isim de doğa üstü varlıkları niteler bu bağlamda tenasüp yani bir uygunluk vardır. yine can ile dil (gönül) arasında tenasüpten söz edebiliriz. Nitekim gönül yani kalp canlı yaşamı için önemlidir. Canın tende mevcudiyeti kalbin çalışır durumda olmasına bağlıdır.
Açık istiare: Melek yüzlü peri ifadesinde sevgili melek yüzlü periye benzetilmiş. Sevgili söylenmemiştir.
Bu dizedeki sözcükleri temel anlamıyla alacak olursak: “Melek Yüzlü Peri” bu tamlamada zaten bahsedilen şey insan değildir. Peri’dir. Bu yüzden insana benzememesi doğaldır. Ancak bu sözü bir şairin dilinde şöyle anlarız. Güzellikte öylesine rakipsizdir ki ancak insanüstü bir varlık olabilir bir insan bu kadar güzel olamaz demektedir. Melek yüzlü peri sözüyle şairin güzellik kavramını ilahileştirdiğini de söyleyebiliriz. Demek ki burada sözü edilen güzel somut bir güzel değildir. Aslında övülen şey güzellik kavramının kendisidir.
İndirmek için buradan