Merhaba sevgili bendelimiyim.com okurları, bu yazıda Jared Diamond’ın Tüfek, Mikrop ve Çelik adlı kitabını inceledim. Bu kitap, insanlık tarihinin en büyük sorularından birine cevap arıyor: Neden bazı toplumlar diğerlerinden daha gelişmiş ve güçlü olmuştur? Kitap, coğrafya, biyoloji, ekoloji, tarım, teknoloji, dil, din, siyaset ve kültür gibi pek çok disiplini bir araya getirerek, farklı kıtalarda yaşayan toplumların karşılaştıkları fırsat ve zorlukları, geliştirdikleri çözümleri ve etkileşimleri anlatıyor. Kitabın başlığı, Avrasyalı toplumların diğer kıtalardaki insanlara karşı elde ettikleri askeri, sağlık ve ekonomik üstünlüğün sembollerini ifade ediyor.
 |
| Tüfek Mikrop ve Çelik, Yapay Zeka ile oluşturduğum görsel. Copilot uygulaması ile oluşturuldu. |
Tüfek Mikrop ve Çelik kitabından sonra da doğu ve batı arasındaki ilerleme ilgimi çekti ve hemen Bernard Lewis'in Hata neredeydi kitabını aldım. Okudum. Kısaca bu kitaba da burada deyineceğim aslında başka bir yazının konusu olması gerekiyor ama bir iki paragraf yazmadan geçemeyeceğim.
Tüfek Mikrop ve Çelik'i, Bernard Lewis’in Hata Neredeydi? adlı kitabıyla karşılaştırmak mümkündür. Bu kitap da, benzer bir soruyu soruyor: Neden İslam dünyası, yüzyıllar boyunca öncü olduğu uygarlık yarışında geri kalmıştır? Kitap, Batı’nın nasıl yükseldiğini ve İslam dünyasının nasıl gerilediğini, tarih, kültür, din, siyaset, ekonomi, bilim, sanat, kadın, laiklik, saat ve takvim gibi konular üzerinden açıklamaya çalışıyor. Kitap, İslam dünyasının Batı karşısındaki acı dolu tepkisini ve reform çabalarını da inceliyor.
Bu iki kitap, Doğu ve Batı arasındaki ilerleme farklılıklarının nedenlerini araştırırken, farklı bakış açıları sunuyorlar. Diamond, coğrafi şansın belirleyici olduğunu, Avrasya kıtasının diğer kıtalara göre daha fazla evcilleştirilebilir bitki ve hayvan türüne, daha geniş ve ulaşılabilir bir araziye, daha uygun bir iklim ve coğrafi yönelime sahip olduğunu, bunların da tarım, hayvancılık, nüfus, yazı, devlet, teknoloji ve mikrop direnci gibi faktörleri etkilediğini ve sonuçta Avrasyalı toplumların diğerlerine göre daha hızlı geliştiğini ve yayıldığını savunuyor. Lewis ise, coğrafi faktörlerin yanı sıra, kültürel, dini, siyasi ve ekonomik faktörlerin de önemli olduğunu, İslam dünyasının Batı’nın yeniliklerine karşı dirençli, muhafazakar ve gerici bir tutum sergilediğini, Batı’nın ise rasyonel, ilerici ve yenilikçi bir tutum sergilediğini iddia ediyor.
Bu iki kitap, hem benzer hem de farklı yönleriyle, Doğu ve Batı arasındaki ilerleme farklılıklarının tarihsel ve kültürel arka planını aydınlatmaya çalışıyorlar. Her iki kitabı da okumanızı tavsiye ederim ama önce Tüfek Mikrop ve Çelik'i okuyun çünkü 13.000 yıllık bir tarih okuyup sonra sadece İslam dünyası ile batı arasındaki çekişmeyi okumak size genelden özele doğru bir bilgi akışı sağlayacak. Şimdi gelelim yazımızın asıl konusuna.
Tüfek Mikrop ve Çelik İncelemesi:
Bu kitap Jared Diamond’ın Pulitzer Ödülü kazanan bir eseridir. Kitap, insanlık tarihinin en büyük sorularından birine cevap aramaktadır: Neden bazı toplumlar diğerlerinden daha gelişmiş ve güçlü olmuştur? Diamond, bu sorunun cevabını, coğrafya, biyoloji, ekoloji, tarım, teknoloji, dil, din, siyaset ve kültür gibi pek çok disiplini bir araya getirerek vermektedir. Kitap, insanlığın MÖ 11.000’den günümüze kadar olan serüvenini, farklı kıtalarda yaşayan toplumların karşılaştıkları fırsat ve zorlukları, geliştirdikleri çözümleri ve etkileşimleri anlatmaktadır.
Kitabın başlığı, yazarın tezinin ana unsurlarını simgelemektedir. Tüfek, mikrop ve çelik, Avrupalıların diğer kıtalardaki insanlara karşı elde ettikleri askeri, sağlık ve ekonomik üstünlüğün sembolleridir. Ancak yazar, bu üstünlüğün ırksal veya kültürel bir temeli olmadığını, tamamen coğrafi avantajlardan kaynaklandığını savunmaktadır. Yazar, Avrasya kıtasının, diğer kıtalara göre daha fazla evcilleştirilebilir bitki ve hayvan türüne, daha geniş ve ulaşılabilir bir araziye, daha uygun bir iklim ve coğrafi yönelime sahip olduğunu, bunların da tarım, hayvancılık, nüfus, yazı, devlet, teknoloji ve mikrop direnci gibi faktörleri etkilediğini ve sonuçta Avrasyalı toplumların diğerlerine göre daha hızlı geliştiğini ve yayıldığını iddia etmektedir.
Kitap, hem akademik hem de popüler bir kitap olarak nitelendirilebilir. Kitap, bilimsel veri ve araştırmalara dayanmakta, kaynakça ve dipnotlarla desteklenmektedir. Aynı zamanda, kitap, sade ve akıcı bir dille yazılmış, okuyucuyu sıkmadan ve yormadan bilgilendirmeyi amaçlamıştır. Kitap, tarih, coğrafya, biyoloji, antropoloji, sosyoloji gibi alanlara ilgi duyan okuyucular için oldukça zengin ve ilginç bir kaynaktır.
Kitabı okuduğumda, yazarın tezini oldukça ikna edici ve aydınlatıcı buldum. Kitap, insanlık tarihinin pek çok önemli olayını ve sürecini, farklı bir bakış açısıyla ele almış, bana yeni bilgiler ve bakış açıları kazandırmıştır. Kitap, insanlık tarihinin tesadüflerden değil, belirli nedenlerden ve etkilerden oluştuğunu, ancak bu neden ve etkilerin her zaman görünür olmadığını, ancak derinlemesine araştırıldığında ortaya çıktığını göstermiştir. Kitap, aynı zamanda, insanlık tarihinin tek bir doğrusu veya yorumu olmadığını, farklı perspektiflerden ele alınabileceğini ve tartışılabileceğini de hatırlatmıştır.
Kitabı okumanızı tavsiye ederim. Kitap, hem bilgilendirici hem de eğlendirici bir eserdir. Kitap, insanlık tarihinin en büyük sorularından birine cevap ararken, sizi de bu arayışın içine çekecek ve düşündürecek bir kitaptır. Sevgili bendelimiyim.com okuru yukarıda da bahsettiğim gibi Önce Tüfek Mikrop ve Çelik'i okuyun ardından Hata Neredeydi?'yi okuyun. Tevsiyem budur. Başka yazılarda görüşmek dileğiyle.