sorular çıkan önemli bir konudur. Sadece Türkçe dersinin bulunduğu sınavlarda değil okuduğunu anlamaya dayanan bütün sınavlarda işinize yarayacaktır cümlede anlam konusu.
Cümle nedir?
Cümle: bir duyguyu, durumu, dileği, düşünceyi olguyu ya da olayı bize aktaran, kendi içinde anlam ve yargı bütünlüğü olan kelime topluluğuna denir.
Bir cümlede anlatılmak isteneni bulmak için cümlede yer alan söz öbeklerini anlam bakımından değerlendirerek, anlatılmak istenen duyguyu, düşünceyi, durumu yorumlamamız gerekir. Cümlede anlam konusu yorumlamaya dayalı bir bilgidir. Öznel ifade ile nesnel ifadeyi iyi ayırt etmek gerekir. Bunun için de daha önceki yazımızda sözcükte anlam konusunu iyi bilmek lazım.
Cümlede anlam konusundaki sorular genellikle aşağıda başlıklar halinde incelediğimiz şekilde çıkmaktadır.
Cümle Tamamlama
Cümlede verilen yargı doğrultusunda soru kökünde bulunan cümlede boş bırakılan bir bölümü, seçeneklerde bulunan ifadelerden uygun olanı ile tamamlanması istenilen soru çeşididir. Bu tip sorularda, cümlede anlatılmak istenene bağlı olarak ve cümle bütünlüğüne de dikkat edilerek boş bırakılan yere uygun kelimelerle doldurulur.
Tamamlayıcı olarak verilen sözcüklerin cümle ile tam uyuşması anlam olarak tamamlaması anlam bütünlüğünü bozmaması gerekir.
Cümle Oluşturma
Cümle oluşturma sorularında bir cümle uygun yerlerden beş parçaya bölünerek (şık sayısı 5 olduğu için) numaralanmakta ve sırası karışık olarak verilmektedir.
Karışık olarak verilen numaralanmış söz öbeklerinin kurallı bir cümle oluşturacak şekilde sıralandığında hangisinin kaçıncı sırada yer aldığını bulmak şeklindedir cümle oluşturma soruları.
Kurallı kelimesini gördüğünüz anda aklınıza hemen şu gelmeli. Yüklem sonda olacak. Önce yüklemi bulmanız gerekiyor. Peki yüklem sonda olacak ama yüklem bir isim mi yoksa fiil mi bunu da tespit etmeniz gerekiyor. Unutmayın her zaman iş, oluş, kılış şeklinde cümle verilmeyebilir.
Rüyaların en tatlısı aşktır. İşte size bir isim cümlesi. Bu kadar kısa cümle vermezler tabi ki ama isim cümlesine örnek olsun diye yazdım buraya.
Karışık biçimde verilen söz öbeklerini sıralarken kavramsal ve anlamsal bağlantıdan yararlanmanız gerekiyor.
I.yararlanmanız gerekiyor
II.verilen söz öbeklerinini
III.karışık biçimde
IV.sıralarken kavramsal ve
V.anlamsal bağlantıdan
işte size örnek bir ifade. Nasıl da kolay değil mi?
Kesin olarak çıkarılabilecek yargıyı bulma
Soru kökünde verilen cümleden hareketle çıkarılabilecek yargıyı bulmamız istenilir. Verilen cümle dışındaki bilgileri değerlendirme dışı tutmalısınız. Yani verilen cümle sizin fikriniz olmayabilir. kendi fikrinizi aramayacaksınız. Gerçeklikle alakası da olmayabilir verilen neyse onu istiyor. Kendi fikirlerinizi dışarda bırakıp öncüldeki gibi düşünmelisiniz.
Aynı anlamı taşıyan (eş anlamlı) cümleler
Aynı duygu ve durumun farklı şekilde anlatımıdır. Tıpatıp aynısı olması gerekmez yeter ki işaret ettiği duygu ve düşünce aynı doğrultuda olsun. Burada ilginç bir örnekle dikkatinizi toplamak isterim
Türkçe'de Uykuluyum ve Uykusuzum sözcükleri aynı anlamı işaret eder. Nasıl mı? Şöyle ki ikisi de uykum var anlamına gelir. Uykuluyum çünkü uykum var. Uykusuzum çünkü uyumadım sonuç olarak uykum var. İlginç değil mi? Olumlusu da olumsuzu da aynı durumu anlatıyor. Dikkati topladıysak devam edelim. Bazı uyanıklar bendelimiyim.com sitem için satır satır yazdığım bu emeklerimi çalıyor. İnşallah bunu da çalmazlar.
Yakın anlamlı cümleler
Önceki başlıkta işlediğimiz gibi siz bendelimiyim.com ziyaretçilerini önemli bir noktaya dikkatini çekmek istiyorum. Önceki başlıkta aynı/eş anlamlı cümleleri işlemiştik. Burada duygu ve durumun aynı olması gerekmez. Cümlelerin anlamca yakın olması yeterlidir. Metinde yaşamın kendisi olması gereken bir edebiyat eserini savunuyorsa, kurgusallığa değil gerçekliğe dayanmasını söylediği bir cümle en yakındır. Ya da sanatın doğa taklidi olması konusundaki bir cümleye yakın olan başka bir cümlede sanatın gerçekçiliğinden bahsedebilir. Sanatı bir aynaya da benzetebilir.
Sınavlarda genellikle öncüllü sorularda hangi ikisi anlamca en yakındır şeklinde sorular gelmektedir. Öncüllü sorularda önce soru metnini okumamız sonra verilen öncülü okumamız gerektiğini de bendelimiyim.com ziyaretçilerime hatırlatmak isterim. Neden yazının arasına sitenin ismini serpiştiriyorum diyecek olursanız yazılarımı çalmasınlar diye yapıyorum. Anlayışınıza teşekkür ederim.
Neden - sonuç ilişkisi bulunan cümleler
Numaralanmış şekilde verilen sorularla genellikle karşımıza çıkar. Soru her zaman hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır şeklindedir. Burada dikkat etmemiz gereken cümle düzeyinde karşımıza çıkarsa ya cümlenin birinci bölümü neden ikincisi sonuç, ya da cümlenin birinci bölümü sonuç ikincisi neden olarak verilir. Çünkü ve için kelimelerine fazladan dikkat etmeniz gerekecek. Nedeniyle, sebebiyle kelimeleri de metinde varsa ve sonrasında açıklanıyorsa neden-sonuç ilişkisine dikkat edilmelidir.
Amaç anlamı taşıyan cümleler
Hangi amaçla? Amacı ne? sorularına cevap alabildiğimiz cümlelerdir. neden sonuç ilişkisi bulunan cümlelere benzer.
Karşılaştırma bildiren cümleler:
Karşılaştırma bildiren cümleler, en az iki farklı varlık, olay, durum veya kavramı birbiriyle örtüşen, benzeyen veya karşıt yönleriyle kıyaslayan cümlelerdir. Karşılaştırma cümleleri, düşünceyi geliştirme yollarından biridir. Karşılaştırma cümleleri, benzerlik, farklılık, üstünlük, eşitlik veya denklik gibi ilişkileri belirterek karşılaştırma yapar. Karşılaştırma cümlelerinde kıyas, “daha, en, gibi, kadar” gibi sıfat ve zarf nitelikli sözcükler veya “-den/-dan, -ki (n)den” gibi ekler yardımıyla sağlanır. Karşılaştırma cümleleri ile ilgili aşağıda bazı örnekler verilmiştir:
- Bu kitap diğerlerinden daha ilginçtir. (Farklılık ve üstünlük bildiren bir karşılaştırma cümlesi)
- Sen de en az benim kadar çalışkansın. (Benzerlik ve eşitlik bildiren bir karşılaştırma cümlesi)
- Bu yılın modası geçen yılın aynısı. (Benzerlik ve denklik bildiren bir karşılaştırma cümlesi)
- Bu filmi diğerlerine göre daha çok sevdim. (Farklılık ve üstünlük bildiren bir karşılaştırma cümlesi)
- Bu çiçek gül gibi kokuyor. (Benzerlik bildiren bir karşılaştırma cümlesi)
Koşul (şart) bildiren cümleler
Koşul (şart) bildiren cümleler, bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin yerine gelmesine bağlı olduğu cümlelerdir. Örneğin “Eğer ödevlerini bitirirsen, seni sinemaya götürürüm.” cümlesinde, sinemaya götürme eylemi ödevleri bitirme şartına bağlanmıştır.
Koşul (şart) bildiren cümlelerde genellikle “-se, -sa” şart kip ekleri kullanılır. Ancak bazen bu eklerin kullanılmadığı da olur. Bağlaç olarak kullandığımız “ama, fakat, ancak, yalnız, için” gibi ifadeler de bazen cümleye şart (koşul) anlamı katar
- Bu işi biraz daha ertelersen, sonuçlarına katlanacaksın.
Bu cümlede, sonuçlarına katlanma eylemi işi erteleme şartına bağlanmıştır. “-sen” eki şart kipini gösterir. Bu cümle olasılık koşulu anlamı taşır. Yani işi erteleme ihtimali vardır ve bu da sonuçlarına katlanmayı gerektirir.
Öneri bildiren cümleler
Öneri bildiren cümleler, bir sorunu çözmek, herhangi bir konuda yol gösterip bilgi ve fikir vermek amacıyla, öne sürülen görüşü, düşünceyi ve teklifi içeren cümlelerdir. Örneğin “Kitabın sonuna bir de kaynakça konsa iyi olur.” cümlesinde, kitabın sonuna kaynakça koyma teklifi öneri bildirir.
Öneri bildiren cümleleri tanımak için aşağıdaki ipuçlarını kullanabilirsiniz:
- Öneri bildiren cümlelerde genellikle “-meli, -malı” gibi gereklilik eki, “-bilir, -abilir” gibi olasılık eki, “-se, -sa” gibi şart eki kullanılır. Örneğin “Bu işi biraz daha ertelersen, sonuçlarına katlanacaksın.” cümlesinde “-sen” eki şart kipini gösterir.
- Öneri bildiren cümlelerde bazen “ama, fakat, ancak, yalnız, için” gibi bağlaçlar da öneri anlamı katar. Örneğin “Alışverişe gideriz fakat önce evi temizleyelim.” cümlesinde “fakat” bağlacı öneri anlamı verir.
- Öneri bildiren cümlelerde genellikle öneride bulunan kişi konuşmacıdır ve önerilen kişi dinleyicidir. Bu nedenle özne genellikle “ben” ya da “biz”, nesne ise “sen” ya da “siz” olur. Örneğin “Kitabın sonuna bir de kaynakça konsa iyi olur.” cümlesinde özne “ben”, nesne ise "sen"dir.
- Öneri bildiren cümlelerde genellikle bir sorun, eksiklik ya da beklenti söz konusudur. Bu nedenle öneri bildiren cümlelerde sorunun çözümüne yönelik bir teklif bulunur. Örneğin “Ömrünün geri kalanını yatakta geçirmek istemiyorsan sigarayı acilen bırakmalısın.” cümlesinde sigara bırakma teklifi sorunun çözümüne yöneliktir.
Önyargı bildiren cümleler
Önyargı bildiren cümleler, bir olay, durum ya da nesne hakkındaki gelişmeler gözlemlenmeden, şartlar iyice değerlendirilmeden, tamamen kişisel izlenimlere dayanılarak söylenen olumlu ya da olumsuz yargılar içeren cümlelerdir. Örneğin “Bu çocuğun bir baltaya sap olamayacağı baştan belliydi.” cümlesinde, çocuğun başarısız olacağı yönünde bir önyargı bildirilir.
Önyargı bildiren cümlelerde genellikle bir olay ya da durum henüz gerçekleşmemiş ya da sonuçlanmamıştır. Bu nedenle önyargı bildiren cümlelerde olay ya da durumun nasıl sonuçlanacağına dair bir tahmin bulunur. Örneğin “Bu işi kesinlikle başaramayacak.” cümlesinde işin başarılamayacağı yönünde bir tahmin vardır.
Olasılık anlamlı cümleler
Olasılık anlamlı cümleler, kesin olmayan, herhangi bir durumun olabilirliği, nasıl gelişeceği veya sonuçlanacağını ifade eden cümlelerdir. Örneğin “Çıkarken şemsiyeni yanına al, yağmur yağabilir.” cümlesinde, yağmur yağma ihtimali olasılık anlamı verir.
- Bu yıl kış çok sert geçecek, şimdiden odun kömür ayarlamak lazım.
- Bu telefon piyasaya çıkar çıkmaz tükenebilir.
- Bu yüzüğe çok para vermiş olmalı.
- Yarınki sınavda Göktürk Kitabeleri hakkında soru gelebilir.
- Bu filmde komedi unsuru yoksa, gişede başarılı olamaz.
Sezgi ve tahmin cümleleri
Sezgi ve tahmin cümleleri, bir olayın veya durumun yönü, şekli, zamanı veya sonucu hakkında bazı bilgi ve deneyimlere dayanılarak yapılan kestirmeleri ifade eden cümlelerdir. Örneğin “Milli takımın bu maçı 3-2 kazanacağını düşünüyorum.” cümlesinde, kişinin bilgi ve deneyimlerine dayanarak yaptığı bir tahmin söz konusudur.
Hayıflanma, üzülme anlamlı cümleler
Hayıflanma, üzülme anlamlı cümleler, bir olay, durum veya kişi karşısında üzülme veya yerinme anlamlarını taşıyan cümlelerdir. Örneğin “Keşke lisedeyken daha çok çalışsaydım.” cümlesinde, kişi geçmişte yapmadığı bir durumdan dolayı hayıflanmaktadır.
Yakınma bildiren cümleler
Yakınma bildiren cümleler, bir durum veya konuyla ilgili şikayetçi olma, hoşnutsuzluk veya memnuniyetsizlik ifade eden cümlelerdir. Örneğin “Sen çalış dur, kim halinden anlıyor ki.” cümlesinde, kişi yaptığı işin karşılığını alamadığından yakınmaktadır.
Beğenme bildiren cümleler
Beğenme bildiren cümleler, herhangi bir şeye yönelik beğeni, övgü, takdir veya onaylama anlamlarını taşıyan cümlelerdir. Örneğin “Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir üslupla yansıtmış.” cümlesinde, yazarın üslubu beğenilmektedir. ben deli miyim okurları buna olumlu eleştiri cümleleri de bu kategoriye girer diyebiliriz.
Üslupla ilgili cümleler
Dikkatli ben deli miyim okurları farketmiştir ki bazen bu sıraladığımız başlıklar birbirini içeriyor. Beğenme bildiren bir cümle aynı zamanda üslübu beğenirse bu başlıkta da yer alabilir örneğin bir önceki başlıkta vermiş olduğumuz örnek bu başlığı da içerir. Ancak her zaman beğenme olarak düşünmeyelim üslubu eleştirebilir de bu durumda üslupla ilgili eleştiri cümleleri başlığını da içerir.
Üslupla ilgili cümleler, bir sanatçının veya bir eserin dil ve anlatım niteliklerini belirten cümlelerdir. Örneğin “Çok akıcı bir dili var. Kişilerin belirleyici özelliklerini en ince ayrıntılarına değin, somut bir biçimde yansıtmış.” cümlesinde, yazarın üslubu hakkında bilgi verilmektedir.
İçerikle ilgili cümleler
Genellikle paragraf içerisinde bulunan cümlelerdir. Sorularda paragraftaki numaralı cümleler verilerek hangisi içerikle ilgili şeklinde sorulur. Burada dikkat edeceğimiz nokta sanatçının verilen eserde hangi konuyu ele aldığıdır.
Açıklayıcı cümleler
Sorularda verilen parçadaki cümleler bazen yeterince açık olmadığı düşünülerek başka bir cümle ile daha açık ve daha somut şekilde açıklanır. İkinci cümle önceki cümleye anlam yönünden aynı doğrultuda olur. Ya da sorularda hangi kendinden önceki cümlenin açıklayıcısıdır şeklinde gelebilir. "yani, başka bir ifade ile, başka bir deyişle" gibi sözcükler getirilerek bu cümleler tespit edilebilir.
Yorum ve değerlendirme cümleleri
Kişisel beğeni ya da beğenmeme durumunu içeren kanıtlanabilirlikten uzak daha çok kişisel kanaati bildiren cümlelerdir. Cümlenin söyleyeni kişisel kanaatini belirtir. Yukarıda incelemiş olduğumuz beğenme cümleleri bu kategoriye gider.