Merhabalar sevgili bendelimiyim.com okurları. Bu yazıda sizlerle Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Utanmaz Adam isimli romanını tahlil etmeye çalışacağız. Daha önceki yazılarımda bahsetmiştim. Sitenin adının da yine Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Ben Deli Miyim isimli eserinden geldiğini.
Hüseyin Rahmi Gürpınar, Utanmaz Adam isimli eserinde yaratmış olduğu Avnüssalah isimli bir tip aracığılıyla bize değer yargıları kokuşmuş, yozlaşmış, çözülüş halindeki çökmekte olan bir toplumu bütün ayrıntıları ile göstermiştir. Avnüssalah karakteri toplumun bütün kötülüklerini ve bozukluklarını üzerine barındıran bir karakterdir. Avnüssalah şantajla, dolandırıcılıkla, hırsızlıkla geçinimini sağlar. Yaralı Gönüllere Teselli isimli bir de dergi çıkarmaktadır. Dergiyi araç olarak kullanıp "aşk hastalıkları için tıbbi konsültasyon" yaptırır. Sahte doktor ve avukatla işbirliği yaparak zenginlik sağlar.
Hüseyin Rahmi Gürpınar, bu eserde bütün bir toplumu yerer. Toplumun bozukluklarını göstermek için karakterleri kullanır. Onlara kendi fikirlerini söyletir. Örneğin afyonkeş bir müptezel olan İshak Baba eline "röntgenli dürbün" geçirebilsem diyerek:
"bazı müesseselerin ilan ettikleri sermayelerle kasa mevcutlarını karşılaştırmak için bakardım. Her devirde siyasi akidelerini zamana uyduran kurnaz insanların kalplerine bakardım.
Dolandırıcı olan Kene Şahap şöyle söyler ve sadece yaşadığı ülkeyi değil yoksulun her yerde ezildiğini anlatır:
Umumi harp esnasında bütün alemin parasını çeken Amerika'da bile amelenin çoğu açtır. Bahri tezgahlarında işleyen bir amele ailesinin bin beş yüz dolar ile geçinebileceği hesap edilmiştir. Fakat bu miktarda para alabilen amele ailelerinin ancak 100'de 26'sı olduğu patronların itirafı ve istatistik rakamlarının delaletiyle sabittir. Bu milyarlar memleketinde ömründe bir lokma et alamamış bedbahtlar vardır.
Sütçü Tahir'in annesi Nesime Hanım şöyle der:
Şimdi adet böyle imiş Ahlaktan kaybedilen şey para ile kazanılıyormuş.
Binlik Mestinaz şöyle söyler:
Kazanç namına yüz binlerle liralar vurabilirsen vurursun, vuramazsan aç taksir sürünürsün, bunun ikisi ortası görülemiyor. Servet bizden çekile çekile zenginler denilen diğer zümrenin kasasında toplanıyor.
Avnüssalah ise en sonunda şunu der.
Çaldım, Dolandırdım. Sağdan soldan sızdırdım. Karşıma hiçbir davacı çıkmadı. Çünkü yere vurduklarım benden mücrim mahkeme kaçkınlarıydı. Yakalarını adalete teslim etmeden beni ele veremezlerdi.
Romanın en vurucu cümlesi ise bence budur:
Mütekabil menfaatlerin bağlarıyla birbirimize tutunuyoruz. Menfaatler kalkınca bağlar çözülür.
Hüseyin Rahmi memleketi şu şekilde gözlemlemiştir. "Son zamanlarda hemen her memlekette evlenme, serbest munasebetler, doğurma, çocuk düşürme, maişet, geçimsizlik meseleleri fevkalade bir ehemmiyet almaktadır. Eski formüllerden çıkıldı, fakat yenileri katiyetle teessüs edemedi." bu gözlemi eksiktir. Zira toplumların tarihsel ve ekonomik durumlarını göz önünde bulundurmadan sadece açlıkla, hayvani dürtülerle o yozlaşmayı açıklamak yanılgı sayılabilir.
Sevgili bendelimiyim okuru Hüseyin Rahmi'nin Utanmaz Adam'daki karamsarlığının sebebi aslında tabiattaki kanunun insanları bir arada tutan kanunlarla aynı olduğunu düşünmesidir. Kedi ve farenin birbirini yemesi gibi hayatın esası olarak görmesidir. Oysa insanları bir arada tutan tabiat kanunlarından başka toplumsal kurallar vardır. Hüseyin Rahmi bu kuralların varlığına tam olarak inanmamaktadır. Yaşadığı çağın ve çevrenin belirlediği bir inanıştır bu.
Romanda Hüseyin Rahmi karakterleri belirli bir kişi olarak diğerinden ayırt etmez. Roman kişisi diye kaygısı yoktur. Her kişiye istediğini söyletir. Afyonkeş bu sözü söylemez demez. Ya da cahil bir kadına bilgece bir söz söyletiverir. Bu da gösteriyor ki romandaki kişileri toplumsal gerçeklikleri göstermek için sadece bir araç olarak kullanmaktadır.
Hüseyin Rahmi bir çok romanında gözleme dayalı olarak olayları kurgulamıştır. Ancak Utanmaz Adam'da bazı olaylar adeta seçilmiştir. Bazıları da kurgulanarak toplumsal bir yergi yapılmıştır. Belli ki yazar bir anlayışı ispat için kendi toplumsal anlayışına uygun bir bileşim oluşturmuştur.
Utanmaz Adam'ın dili canlı ve rahattır. Yaşayan bir dili kullanması okuma ve akıcılık açısından faydalı olmuştur. Dilinin sadeliği sayesinde Osmanlıca metinlerde okuma pratiği yapmaya da uygundur. Sitemizde bir çok Hüseyin Rahmi metni bulabilirsiniz.
Hüseyin Rahmi'nin en önemli özelliği toplumsal hayatın içinde yer alan değişikliklerin İstanbul'da görülen örneklerini nerdeyse 50 yıllık bir sürecin içerisinde göstermesidir. Hüseyin Rahmi ilk romanlarından itibaren toplum hayatının içinde yer alan ama geleneksel yaşayıştan kopuş ile toplumla bağdaşamayan kırılmaları ve yerleşik değerlerin baskısı karşısında arada kalmış kişilerin düştüğü gülünç durumları anlatmıştır. Ben Deli Miyim ismini ilham aldığım ve sitenin ismi yaptığım eseri de buna dahildir. Bireysel çöküntülerden ziyade toplumsal bir çöküntüyü anlattığı romanı ise Utanmaz Adam'dır.