Recaizade Mahmut Ekrem’in Şarkı isimli şiiri, onun Elhan-ı Takdir-i Elhan adlı divanında yer alan dört şiirden biridir. Şiir, aruz ölçüsüyle yazılmış üçer mısralık üç bentten oluşur. Şiirin ana teması, şairin sevdiği kadına duyduğu aşk ve hayranlıktır. Şair, sevdiği kadının gözlerine bakarak onun güzelliğine ve cazibesine kapılmıştır. Bu yüzden yüreği parçalanmış, acı çekmiş, kanamıştır. Şiirde klasik şiirdeki tabiat ve aşk imgeleri kullanılır. Ancak bunlar sadece kalıp olarak değil, gerçekten hissederek ve gözlemleyerek söylenir. Şiir, romantik bir şiirdir. Aşk, şairin hayatının merkezidir. Şiir aynı zamanda yenileşme çabası içinde olan bir şiirdir. Şair, klasik şiirden farklı olarak tabiatı gözlem sonucu şiire sokar. Ayrıca şiirdeki dil sade ve anlaşılırdır. Şair, yabancı kelimelerden kaçınmıştır.
ŞARKI
1.
Bir nigâh et ne olur hâlime ey gonce-dehen..
Göz göz oldu yüreğim gözlerinin derdinden!
Neye gördüm, neye baktım, neye sevdim seni ben?..
Göz göz oldu yüreğim gözlerinin derdinden!
2.
Geçti cangâhıma evvel bakışında nazarın..
Şem’-i sevdasını parlattı dil-i muhtazarın.
Maceradan güzelim yok mu senin hiç haberin?
Göz göz oldu yüreğim gözlerinin derdinden!
3.
Bezm-i işrette ruhun gül ve lebin mül mü olur!
Dehenin gonce iken şevk ile bülbül mü olur!..
Ah! O çeşmâne süzüldükçe tahammül mü olur?
Göz göze oldu yüreğim gözlerinin derdinden!
Günümüz Türkçesiyle:
1. Ey gül yüzlü, halime bir bak ne olur… Yüreğim parçalandı gözlerinin acısından! Ne gördüm, ne baktım, ne sevdim seni ben?.. Yüreğim parçalandı gözlerinin acısından!
2. İlk kez baktığında gözlerin yüreğime değdi… Sevda ateşi yaktı dilimdeki arzuyu. Bu maceradan güzelim haberin yok mu senin? Yüreğim parçalandı gözlerinin acısından!
3. Eğlencede ruhun gül ve dudak gibi tatlı mı olur! Yüzün gül iken şevkle bülbül gibi öter mi?.. Ah! O gözlü bakışlar sana süzülürken dayanılır mı? Yüreğim parçalandı gözlerinin acısından!
Şiirin İncelenmesi:
Bu şiir, Recaizade Mahmut Ekrem’in dört şiirden oluşan bir divanı olan Elhan-ı Takdir-i Elhan’da yer alır. Şiir, 19. yüzyıl Osmanlı edebiyatının önde gelen isimlerinden biri olan Recaizade Mahmut Ekrem’in tabiat-şiir ilişkisine bakışını yansıtır. Recaizade Mahmut Ekrem, tabiatın klasik şiirdeki soyut ve kalıplaşmış bir fon olarak değil, gözlem sonucu şiire giren bir kaynak olarak kullanılmasını savunur. Şiirde, şairin sevdiği kadına duyduğu aşk ve hayranlık anlatılır. Şiirin üç bentten oluştuğunu ve her bentin sonunda “Göz göz oldu yüreğim gözlerinin derdinden” mısrasının tekrarlandığını görüyoruz. Bu mısra, şiirin ana temasını ve duygusunu belirler. Şair, sevdiği kadının gözlerine bakarak onun güzelliğine ve cazibesine kapılmıştır. Bu yüzden yüreği göz göz olmuştur. Yani yüreği parçalanmış, acı çekmiş, kanamıştır. Gözlerinin derdi ise hem sevdiği kadının gözlerinin kendisine verdiği ızdırap hem de onun gözlerindeki ifadeyi anlamak için çektiği sıkıntıdır.
Şiirin ilk bentinde şair, sevdiği kadından bir bakış etmesini ister. Onun güzel yüzünü ve gözlerini övmek için “gonce-dehen” (gül-yüzlü) ve “çeşmâne” (gözlü) gibi klasik şiirde sıkça kullanılan sıfatları kullanır. Ancak bunları sadece kalıp olarak değil, gerçekten hissederek söyler. Şair, sevdiği kadını neden sevdiğini bilemez. Ona baktığı zaman yüreği parçalanır.
Şiirin ikinci bentinde şair, sevdiği kadının bakışının ilk kez kendisine değdiği anı hatırlar. O an şairin yüreğinde sevda ateşi yanmaya başlar. Sevdiği kadın ise bu maceradan habersizdir. Macera, burada hem aşkın kendisi hem de şairin sevdiği kadınla yaşadığı olaylar anlamına gelir.
Şiirin üçüncü bentinde şair, sevdiği kadının güzel dudaklarına ve ruhuna işaret eder. Onun dudakları gül gibi kırmızı ve güzel, ruhu ise lebin (dudak) gibi tatlı ve hoştur. Şair, sevdiği kadının gül gibi yüzünün bülbül gibi şevkle dolu olduğunu söyler. Ancak o çeşmâne (gözlü) sıfatını tekrarlayarak onun gözlerinin kendisine verdiği acıyı da vurgular. Onun gözlerinden süzülen bakışlara tahammül edemeyeceğini söyler.
Bu şiirin özellikleri şunlardır:
- Şiir, aruz ölçüsünün mef’ulü / mef’ulü / fe’ulün / mef’ulü kalıbıyla yazılmıştır.
- Şiir, üçer mısralık üç bentten oluşur. Her bentin sonunda “Göz göz oldu yüreğim gözlerinin derdinden” mısrası tekrarlanır. Bu mısra, şiirin nakaratıdır.
- Şiir, klasik şiirdeki tabiat ve aşk imgelerini kullanır. Ancak bunları sadece kalıp olarak değil, gerçekten hissederek ve gözlemleyerek söyler.
- Şiir, romantik bir şiirdir. Şair, sevdiği kadına duyduğu aşkı ve hayranlığı dile getirir. Aşk, şairin hayatının merkezidir. Şair, sevdiği kadının güzelliğini ve cazibesini abartarak anlatır.
- Şiir, yenileşme çabası içinde olan bir şiirdir. Şair, klasik şiirden farklı olarak tabiatı gözlem sonucu şiire sokar. Ayrıca şiirdeki dil sade ve anlaşılırdır. Şair, yabancı kelimelerden kaçınmıştır.