Ziya Paşa'nın "Görmeden âsâr-ı Nisanın bahâr elden gider" gazeli, hayatın geçiciliği ve her şeyin bir gün yok olacağını vurgulayan bir eserdir. Gazelin her beyti bir soru ile bitmektedir ve bu, okuyucuyu düşünmeye ve soruya cevap vermeye sevk etmektedir. Gazelde kullanılan söz sanatları, okuyucunun hayal gücünü harekete geçirmektedir. Bu yazıda, Ziya Paşa'nın gazelini daha ayrıntılı olarak inceleyeceğiz ve gazelin içerdiği anlamları tartışacağız.
Gazel
Görmeden âsar-ı Nisanın bahâr elden gider
Güller âhir râm olur amma hezar elden gider
Nev-civan sevmekte ben piranı ta'yib eylemem
Hüsn olur kim seyr ederken ihtiyar elden gider
Rızk-ı maksuma kanaattir meali hikmetin
Gâh hırs-ı nev-şikâr ile şikâr elden gider
Sarban-ı vakt isen hazm eyle zira vakt olur
Bir topal merkep belâsiyle katar elden gider
Kıllet-i idrakten sanma Ziyâ'nın gayretin
Neylesin kim yer gelir sabr-ü karar elden gider.
Ziya Paşa
Gazel Tahlili
1.Beyit: "Nisan'ın izlerini görmeden bahar geçer gider, Güller sonunda boyun eğer ama binlercesi gider."
Bu beyit, hayatın geçiciliğini ve her şeyin bir gün yok olacağını vurgulamaktadır. Bahar, hayatın güzelliğini temsil eder. Güller ise güzelliğin sembolüdür. Beyitte, baharın geçmesi ve güllerin solması, hayatın geçiciliğini vurgulamaktadır. Beyitte kullanılan "âsâr" kelimesi, "izler" anlamına gelir. Bu kelime, baharın izlerini görmeden baharın geçmesini ifade etmektedir. Beyitte kullanılan "râm" kelimesi, "boyun eğmek" anlamına gelir. Bu kelime, güllerin sonunda boyun eğerek solmasını ifade etmektedir. Beyitte kullanılan "hezar" kelimesi, "bin" anlamına gelir. Bu kelime, binlerce gülün solmasını ifade etmektedir.
Beyitte kullanılan söz sanatları şunlardır:
- Tezat: Beyitte, "bahar" ve "gider" kelimeleri birbirine zıttır. Bu, hayatın geçiciliğini vurgulamaktadır.
- Tevriyeli Hüsnü Ta'lil: Beyitte, "güller" kelimesi, hem güzelliğin sembolü hem de hayatın geçiciliğini hatırlatan bir metafor olarak kullanılmıştır.
- Teşbih-i Mübalağa: Beyitte, "güller" kelimesi, binlerce gülün solması ile anlatılmıştır. Bu, hayatın geçiciliğini ve her şeyin bir gün yok olacağını vurgulamaktadır.
2.Beyit:
"Nev-civan sevmekte ben piranı ta'yib eylemem" ifadesi, genç ve taze güzellikleri sevmekte olduğumu, yaşlı ve solgun güzelliklere ilgi göstermeyeceğimi belirtir. "Nev-civan" terimi, genç ve taze anlamına gelirken, "piran" ise yaşlı ve solgun demektir. "Ta'yib eylemem" ifadesi ise, seçmem, beğenmem anlamına gelir.
"Hüsn olur kim seyr ederken ihtiyar elden gider" ifadesi ise, güzellik göz önünde bulundurulduğunda, insan yaşlandıkça bu güzelliklerin kaybolduğunu ifade eder. "Hüsn" güzellik anlamına gelirken, "seyr etmek" ise gözlemlemek veya seyretmek anlamına gelir. "İhtiyar" ise yaşlılık demektir.
Bu beyitte Ziya Paşa, gençlikteki güzelliklerin ve canlılığın yaşlandıkça azaldığına, yaşlılık dönemindeki insanın güzelliklerini kaybettiğine dikkat çekmektedir. Aynı zamanda beyitteki ifadeler, yaşlılığın getirdiği olumsuzluklara ve gençliğin değerine vurgu yapmaktadır.
3.Beyit:
"Rızk-ı maksuma kanaattir meali hikmetin" ifadesi, hedeflenen rızka (kazanca, geçim kaynağına) ulaşmanın anahtarı olarak kanaatin (doymuşluk, yetinme) ve hikmetin (akıl, bilgelik) önemli olduğunu belirtir. Bu beyitte "rızk-ı maksum" terimi, hedeflenen rızka ulaşmaya atıfta bulunur.
"Gâh hırs-ı nev-şikâr ile şikâr elden gider" ifadesi ise, zaman zaman hırsa kapılarak, isteklerin peşinden koşmanın veya fazla kazanç elde etme hırsının, elde edilenleri kaybetmeye yol açabileceğini ifade eder. "Gâh" kelimesi zaman zaman, ara sıra anlamına gelir. "Hırs-ı nev-şikâr" terimi, yeni kazanç hırsını ifade ederken, "şikâr" ise kazanç ve servet anlamına gelir.
Bu beyitte Ziya Paşa, ılımlı ve kontrollü bir yaklaşımın önemini vurgular. Hırs ve aşırı isteklilik yerine kanaatkar olmanın, sağduyulu ve bilgece davranmanın daha sağlıklı sonuçlar doğuracağına işaret eder. Hedeflenen kazanca erişme yolunda aşırıya kaçmanın, sonunda kayıplara yol açabileceği düşüncesi beyitte dile getirilir.
4.Beyit:
"Sarban-ı vakt isen hazm eyle zira vakt olur
Bir topal merkep belâsiyle katar elden gider"
"Sarban-ı vakt isen hazm eyle zira vakt olur" ifadesi, eğer zamanın efendisi veya sahibiysen, mevcut fırsatları iyi değerlendirmenin önemli olduğunu belirtir. "Sarban-ı vakt" terimi, zamanın sahibi veya yönlendiricisi anlamına gelirken, "hazm eylemek" ise sindirmek, içselleştirmek anlamına gelir. "Vakt olur" ifadesi ise, zamanın geçeceğini vurgular.
"Bir topal merkep belâsiyle katar elden gider" ifadesi ise, ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır:
- "Topal merkep" terimi, olumsuz bir durumu veya engeli temsil eder. Topal bir merkep, normalden daha zor ve yavaş hareket eder, engellere takılır.
- "Belâ" ise zorluk, sıkıntı veya engel anlamına gelir.
- "Katar elden gider" ifadesi ise, eldeki imkânların, fırsatların veya değerlerin kaybedilebileceğini anlatır. "Katar" kelimesi, sıra veya dizi anlamına gelir.
Bu beyitte Ziya Paşa, zamanın değerini ve geçiciliğini vurgular. Eğer zamanın efendisiyseniz, fırsatları iyi değerlendirip harekete geçmek önemlidir çünkü beklenmedik zorluklar veya engeller her an karşınıza çıkabilir. Topal merkep metaforuyla hayatın engellerini ve zorluklarını ifade ederek, önemli fırsatların kaçabileceği uyarısını yapar.
5.Beyit:
"Kıllet-i idrakten sanma Ziyâ'nın gayretin Neylesin kim yer gelir sabr-ü karar elden gider."
"Kıllet-i idrakten sanma Ziyâ'nın gayretin" ifadesi, Ziya Paşa'nın çaba ve gayretinin sınırlı veya eksik olduğunu düşünme anlamına gelir. "Kıllet-i idrak" terimi, sınırlı anlayış veya kısıtlı bilgi anlamına gelir. "Sanma" kelimesi ise, yanılmak anlamına gelir.
"Neylesin kim yer gelir sabr-ü karar elden gider" ifadesi ise, bazen insanın iradesinin ve sabrının sonuç getirmediğini, durumların istenmeyen bir şekilde değişebileceğini ifade eder. "Sabr-ü karar" sabır ve kararlılık anlamına gelir.
Bu beyitte Ziya Paşa, insanın çabalarının ve iradesinin her zaman istediği sonuçları getirmeyebileceğini, bazen durumların değişebileceğini ve kontrolün elden gidebileceğini ifade eder. Kısıtlı bilgiye sahip olmanın ve insan iradesinin sınırlarının farkında olmanın önemini vurgular. Aynı zamanda hayatta bazen sabrın ve kararlılığın da yetersiz kalabileceğine dikkat çeker.
Son Söz
Ziya Paşa'nın bu zarif gazeli, özgün bir şekilde hayatın geçiciliğine ve insanın çabalarının sonuçsuz kalabileceğine işaret ederken, aynı zamanda yaşamın değerini ve anın kıymetini de vurguluyor. Her dizede gizlenmiş incelikli öğretilerle dolu olan bu eser, derin düşünceleri ve zarif ifadeleriyle okuyucuyu düşünmeye ve anlamaya davet ediyor.
Ziya Paşa, "Görmeden âsar-ı Nisanın bahâr elden gider / Güller âhir râm olur amma hezar elden gider" dizelerinde doğanın geçici güzelliklerini anlatarak, yaşamın kaçınılmaz değişimine dikkat çeker. Baharın izleri bile solarken, insanın elinden binlerce güzellik kayıp gider. Bu dizelerle, yaşamın geçiciliğini kabul etmenin önemi ve anın tadını çıkarmanın değeri dile getirilir.
"Gâh hırs-ı nev-şikâr ile şikâr elden gider / Sarban-ı vakt isen hazm eyle zira vakt olur" dizeleri, insanın aşırı hırsının ve hızlı hareketinin sonunda kayıplara yol açabileceğini anlatırken, zamanı iyi değerlendirmenin ve anın tadını çıkarmanın önemine vurgu yapar. Ziya Paşa'nın "Kıllet-i idrakten sanma Ziyâ'nın gayretin / Neylesin kim yer gelir sabr-ü karar elden gider" dizelerinde ise sınırlı bilgiye ve çabaya sahip olmanın, hayatta kontrolün bazen elimizden kayabileceğini gösteren bir öğreti bulunur.
Bu gazel, insanın yaşamın iniş çıkışlarını, geçiciliğini ve belirsizliğini anlamasını teşvik ederken, aynı zamanda anın kıymetini bilmeyi ve hayatı daha derinlemesine deneyimlemeyi hatırlatıyor. Ziya Paşa'nın dilinde dönen bu dizeler, onun derin düşünce dünyasını, edebi inceliğini ve hikmet dolu ifadelerini yansıtıyor. Bu gazel, yaşamın anlamını arayanlar için zamanın, çabanın ve anın değerini düşünmeye sevk eden kıymetli bir eser olarak her zaman hatırlanacaktır.
Sevgili bendelimiyim.com okuru bu yazılardan daha fazlasını yazabilmem için yorum yapınız. Bu yorumlarınız bana geri bildirim oluyor ve daha fazlası için beni motive ediyor.