Ali Kuşçu Kimdir?
ALİ KUŞÇU (1403 -1474) XV. yüzyılda yaşamış olan önemli bir astronomi ve matematik bilginidir. Babası Timur’un (1336 -1405) torunu olan Uluğ Bey’in (1393 -1449) doğancıbaşısı idi. “Kuşçu” lakabı buradan gelmektedir.
Ali Kuşçu, Semerkand’da doğmuş ve burada yetişmiştir. Burada bulunduğu sıralarda, Uluğ Bey de dahil olmak üzere, Kadızâde-i Rumî (1337 -1420) ve Gıyâsüddin Cemşid el-Kâşi (7-1429) gibi dönemin önemli bilim adamlarından matematik ve astronomi dersleri almıştır.
Ali Kuşçu bir ara, öğrenimini tamamlamak amacıyla Uluğ Bey’den habersiz Kirman’a gitmiş ve orada yazdığı Hail el-Eşkâl el-Kamer adlı risalesi ile geri dönmüştür. Dönüşünde risaleyi Uluğ Bey’e armağan etmiş ve Ali Kuşçu’nun kendisinden izin almadan Kirman’a gitmesine kızan Uluğ Bey, risaleyi okuduktan sonra onu takdir etmiştir.
Ali Kuşçu, Semerkand’a dönüşünden sonra, Semerkand Gözlemevi’nin müdürü olan Kadızâde-i Rumî’nin ölümü üzerine gözlem evinin başına geçmiş ve Uluğ Bey Zici’nin tamamlanmasına yardımcı olmuştur. Ancak, Uluğ Bey’in ölümü üzerine Ali Kuşçu Semerkand’dan ayrılmış ve Akko-yunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın yanma gitmiştir. Daha sonra Uzun Haşan tarafından, Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında barışı sağlamak amacı ile Fatih’e elçi olarak gönderilmiştir.
Bir kültür merkezi oluşturmanın şartlarından birinin de bilim adamlarını bir araya toplamak olduğunu bilen Fatih, Ali Kuşçu’ya İstanbul’da kalmasını ve medresede ders vermesini teklif eder. Ali Kuşçu, bunun üzerine, Tebriz’e dönerek elçilik görevini tamamlar ve tekrar İstanbul’a geri döner. İstanbul’a dönüşünde Ali Kuşçu, Fatih tarafından görevlendirilen bir heyet tarafından sınırda karşılanır. Kendisi için ayrıca karşılama töreni yapılır. Ali Kuşçu’yu karşılayanlar arasında, zamanın uleması İstanbul kadısı Fiocazâde Müsli-hiddin Mustafa ve diğer bilim adamları da vardır.
İstanbul’a gelen Ali Kuşçu’ya 200 altın maaş bağlanır ve Ayasofya’ya müderris olarak atanır. Ali Kuşçu, burada Fatih Külliyesi’nin programlarmı hazırlamış, astronomi ve matematik dersleri vermiştir.
Ayrıca İstanbul’un enlem ve boylamım ölçmüş ve çeşitli Güneş saatleri de yapmıştır. Ali Kuşçu’nun medreselerde matematik derslerinin okutulmasında önemli rolü olmuştur. Verdiği dersler olağanüstü rağbet görmüş ve önemli bilim adamları tarafında da izlenmiştir. Ayrıca dönemin matematikçilerinden Sinan Paşa da öğrencilerinden Molla Lütfî aracılığı ile Ali Kuşçu’nun derslerini takip etmiştir. Nitekim etkisi XVI. yüzyılda ürünlerini verecektir.
Ali Kuşçu’nun astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır. Bunlardan birisi, Otluk-beli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih’e sunulduğu için Fethiye adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmakta ve gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir. İkinci bölüm yeryüzünün şekli ve yedi iklim üzerinedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu, yeryüzüne ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıklarını vermektedir.
Döneminde hayli etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir el kitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya koymaktan çok, medreselerde astronomi öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu’nun diğer önemli eseri ise, Fatih’in adına atfen Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır.
Eserleri
Matematik:
1- Risale fi enne külle ma Yust’melu bi’l-Şekleyn el-Mugni ve el-Zılli Yumkinu an Yusta’melu bi’l-Mıstara ve el-Fercar min Gayrı Hisab (Arapça); Sinüs ve tanjant teoremlerinde bilinmeyen değerlerin cetvel ve pergel yardımıyla bulunması konusundadır.
2- Risale Der İlm-i Hisab (Farsça); Bir giriş ile üç makaleden oluşur ve Risale el-Muhammediyye’nin temelini oluşturur.
3- Risale fi İstihraç Makadir el-Zevaya min Makadir el-Adla (Arapça); Küresel üçgenlerde kenarların büyüklüklerinden açılarının büyüklüklerinin çıkarılmasına ilişkin bir risaledir.
4- Risale fi el-Kava’id el-Hisabiyye ve el-Dala’i el-Hendesiyye (Arapça)
5- Risale el-Muhammediyy e fi el-Hisab (Arapça)
Astronomi:
1- Risale Der İlm-i Hey’e (Gökbilim Risalesi, Farsça): Bir giriş ve iki makaleden oluşmuştur ve Fethiyye’nin temelini oluşturur.
2- Fethiyye (Arapça)
