Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı – Eğitim Ders Notu

Zihinsel (Bilişsel ) Gelişim: Biliş kavramı düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerini içeren bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Piaget zekayı uyum sağlama becerisi olarak tanımlar, Ona göre “zeki insan” içinde yaşadığı çevreye en iyi uyum sağlayan insandır. Başka bir ifadeyle karşılaştığı uyarıcıları daha hızlı algılayan ve anlamlandıran kişidir.

Piaget’in zihinsel gelişim kuramının temel kavramları

a. Şema: Birey yeni öğrendiklerini eski malzemelere ekleyerek bilişsel yapı kurar. Bu bilişsel yapılara şema denir. Şema, çevreyle etkileşim sonucunda oluşan, organize olmuş, kolaylıkla tekrar edilebilen davranış ve düşünce kalıbı olarak tanımlanabilir.

b. Adaptasyon (Uyum Sağlama): Adaptasyon veya uyum sağlama, organizmanın içinde yaşadığı ortamla daha etkin ve olumlu bir ilişkiye girmesi yani ortama ayak uydurması, uyum sağlamasıdır. Adaptasyon süreci birbirini tamamlayan iki süreç olan özemle (asimilasyon veya özümleme) ve uyma (akomodasyon) süreçlerinden oluşur.

c. Özümleme (Asimilasyon veya özümleme): Bir nesnenin veya olgunun var olan zihinsel şema/ kategoriler içine yerleştirilmesi, bu yolla sınıflandırılması ve daha sonra da kullanılması olarak yorumlanır, tanımlanır.

Çocuğun yeni gördüğü nesneyi önceki şemaları içine koyması öyle anlamlandırmasıdır. Yumurtayı kırılan top diye adlandırması buna örnek olabilir. Kedi şemasına sahip bir çocuğun gördüğü tüylü ve dört ayaklı hayvanlara da kedi demesi özümlemedir. Günlük yaşamda ilk kez karşılaşılan şeyleri, bilinen bir şeye benzeterek açıklama davranışı özümlemedir. İlk kez künefe yiyen çocuğun peynirli kadayıf demesi buna örnektir.

► İşlevsel Özümleme: Her organ işleyişini yerine getirmek için etkin bir şekilde çalışır ve bu süreçte farklı bilgileri özümler. Örneğin çocuğun doğuştan sahip olduğu ve yaşamı sürdürme işlevine hizmet eden emme refleksi alıştırmalar sonunda mükemmelleşecektir. Bunun yanı sıra göz çevresindeki nesnelere bakarken onların niteliklerini de tanıyıp özümleyecektir.

► Tanımsal Özümleme: Bebeklerin özellikle ilk altı ay içinde gerçekleştirdikleri tanıma ve ayırt etme, tanımsal özümlemenin temelidir. Bebeğin açken annesinin memesini veya biberonu emmesine karşın tokken farklı nesneleri de emerek tanımaya çalışması bunun örneğidir.

► Genelleştirici Özümleme: Bebeğin şemasına farklı nesneleri ve davranışları da almasıdır. Örneğin önceleri yalnızca meme emen çocuk daha sonra dudağına değen her şeyi emmeye başlar.

♥ Bir şemadan hareketle yeni bir bilgi eklenirse bu da özümlemedir.

d. Uyma ( Uyum Kurma / Akomodasyon ): Uyma veya başka bir deyişle kendine uydurma, önceden var olan şemaların kapsam ve niteliklerini değiştirerek, yeni edinilen deneyimlerin gereklerine uygun davranmaktır.

Başka bir ifadeyle uyma, karşılaşılan bir olayda eski şemalar işe yaramadığında yeni duruma uygun şemalar geliştirmektir.

Çocuk yumurtayı “top” şemasından çıkararak yumurta diye “yuvarlak ama zıplamayan kırılgan bir nesne” şeklinde yeni bir şemaya dönüştürür. Kedi, köpek, at, inek diye ayrı ayrı şemalar oluşturur.

⭐️🔥 UYARI: Uyum kurma ve özümleme kavramı zaman zaman karıştırılmaktadır. Özümleme daha önce bilinenleri kullanarak yeni bilgiyi ya da durumu anlamaya çalışma, yani bir nevi genelleme iken uyum kurma eski ile yeni arasındaki farklılıkları fark etme yani bir nevi ayırt etmedir. Örneğin zebrayı çizgili at olarak algılama özümleme iken zebra ile eşek arasındaki farklılıkları fark etmek uyum kurmadır.

e. Dengeleme: Nasıl ki insan dengesini kaybederek her düştüğünde ayağa kalkıp yeniden denge kurmak istiyorsa zihinsel açıdan da dengede olmak ister. Yani bilgilerinin birbiri ile tutarlı olmasını, aralarında çelişki olmamasını ister.

Dengelenme ile çocuğun yeni karşılaştığı bir duruma kendisinin de önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında denge kurmak için yaptığı zihinsel işlemler kast edilmektedir. Çocuk karşılaştığı yeni bir durum dengesini bozduğunda özümseme ya da uyumsama yaparak yeni duruma uyum sağlayıp tekrar dengesini bulur.

DENGE ▶️ DENGESİZLİK ▶️ DENGE

f. Örgütleme (Organizasyon): Piaget zihindeki bilgi parçacıklarının birbirinden bağımsız halde bırakılmayarak zihinde devamlı olarak ilişkilendirilmeye bütünleştirilmeye çalışıldığını söyler. Zihin devamlı olarak dengelenmeye çalışır. Bilgiler bütünleştirilmeye çalışır. Çevreden alınan yeni uyarıcılar, bilgiler ile denge bozulur, dengesizlik yaşanır sonra zihin özümleme ve uyum kurma yaparak dengeyi sağlar bu şekilde yeni şemalar oluşarak devam eder.

Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı ve Zihinsel Gelişim Dönemleri Konusunun tamamını şöyle listeleyelim.

(Temel kavramların tanımlanması) Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı Eğitim Ders Notu

(1 – Duyusal Motor Sensori Dönem) Piaget’in Zihinsel Gelişim Dönemleri-1 Eğitim Ders Notu

(2 – İşlem Öncesi Dönem) Piaget’in Zihinsel Gelişim Dönemleri-2 İşlem Öncesi

(3 – Somut İşlemler Dönemi) Somut İşlemler Dönemi – Piaget’in Gelişim Ders Notu-3

(4-Soyut İşlemler Dönemi) Piaget’in Soyut İşlemler Dönemi – Gelişim Ders Notu-4

Bir sonraki konu >> Piaget’e Göre Zihinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler