Nedim Gazel Tahlili – Ne’aceb eylese esrâr-ı derûnun ifşâ

Bu yazıda Nedim’in ” Ne aceb eylese feryâd-ı derûnun ifşâ/ Goncadan söz getirir bülbül-i şeydâya sabâ” beyti ile başlayan gazelini birlikte tahlil edeceğiz. Bu gazelde Divan şirinin reform yüzyılı olan 18. yüzyıl özellikleri görülür.

Nedim ve Şeyh Galib sanat anlayışları ile kendisinden önceki Divan şairlerinden ve birbirlerinden ayrılır. Şuhluğu ile tanınan, Mahallileşme Akımı çerçevesinde şiirlerinde İstanbul Türkçesini kullanan Nedim yüzyıllardır alışılagelmiş divan şiiri aşkını bile değiştirmiş, maşuku ilk defa el ile tutulan maddi bir varlık olarak dile getirmiştir. Ancak bu başka bir yazının konusu olmak üzere burada kalsın biz tahlile devam edelim. Yoksa bu konudan çıkamayacağız.

Ne aceb eylese esrar-ı derûnun ifşâ
Goncadan söz getirir bülbül-i şeydâya sabâ

“Ne aceb eylese feryâd-ı derûnun ifşa”

Çılgın bülbüle haber getiren sabah rüzgarına sırlarını açsa buna şaşılır mı?

Gül ve bülbül mazmunu divan şairlerinin en çok kullandıkları metafordur. Burada istiare sanatı vardır. Sevgili ve aşık arasındaki ilişkide bülbül çılgın aşık, gül ise sevgilidir. (maşuk). Hiç de (acayip) tuhaf olmaz, çılgın (aşık) bülbül derin sırlarını ifşa etse Goncadan haber getiren sabah rüzgarına.

Yelerek çın seherden geliyor bâd-ı nesîm
Gâlibâ zülfü elinden edecekdir şekvâ

Sabah rüzgarı, tanyeri vaki hızla eserek gelmekte, galiba sevgilinin saçlarından şikayet edecek.

Sabah rüzgarı kuşluk vakti koşarak gelen bir insan gibi düşünülmektedir. Bu gelişin sıradan bir geliş olmadığı tahmini “galiba” kelimesi ile veriliyor. Nesîmî سيمی hafif ve latif rüzgara ait anlamına gelir. Nesîm de hafif yel esinti demektir. Bâd-ı saba sabah rüzgarı da divan şairlerince çokça kullanılan bir deyiştir.

Oldu murgân ile ezhâr-ı çemen hem-sohbet
Sahn-ı gülşende zuhûr etse n’ola vâveylâ

Kuşlar ile çiçekler sohbete daldılar, gül bahçesinin ortasında feryadlar kopsa buna şaşırılır mı?

Önceki beyitten alırsak sabah vakti bir bahçede çiçeklerin açtığı, kuşların ötüştüğü bir manzara karşımıza çıkıyor. Gerçekten de sabah vakti binbir çiçekle dolu bir bahçede kuş seslerinden gürültüler duysak buna şaşırmayız. Şair bu sesleri kendi ruhunun süzgecinden geçirip buna “vâveyla” yani çığlık, feryat demiştir. Yine gül ve bülbül ilişkisinden alırsak sohbetin aşıkane bir sohbet olacağı ortadadır. Bülbül burada başka çiçeklerle sohbet etmektedir. Peki vaveyla nereden gelmektedir? Tabi ki bunu gören gül’den. Bülbülün başka çiçeklerle sohbetini gören gül feryad eder. Bu durum divan şiirinde ilklerdendir. bendelimiyim.com’da daha önce yaptığımız gazel tahlillerinden farklı olarak burada şunu belirmem lazım. İlk defa maşuk aşığını kıskanıyor.

Divan şiirinde aşık ne kadar istese de peşinde koşsa da maşuk asla cevap vermez. Eziyet ve ceza görür. Aşık perişan olur. Maşuk ise bunu umursamaz. Maşuk’un cevap vermemesini bile lütuf olarak görür aşık. Bu beyitte ise bugüne kadar işlenmiş mazmunlardan çok daha farklı bir şekilde ele alınmıştır. Gül ve Bülbül mazmunu.

Isınup cümle kulûb âb-ı bürûdet gitdi
Cilve-rîz olsa aceb mi dönerek arz u semâ

Bütün kalpler ısınıp soğukluk gitti, dönerek yer ve gök kendini gösterse acayip olur mu?

Baharın gelmesiyle bütün kalplerin ısındığını, mevsim değişikliğinin kalpleri ısıttığını, yerlerin ve göklerin dönerek, dans ederek kendisini göstermesine şaşırılmayacağını anlatmaktadır. Burada Yerin ve göğün dönmesine güzel sebep bulmaktadır. Baharın gelmesiyle yer ve göğün kendisini göstermek için döndüğünü anlatmıştır.

Nev-bahâr olsa da bî-çâre Nedîmâ nâ-şâd
Rûz-ı mahşerde meger şâd ola bâ-lutf-ı Hudâ

İlk bahar gelse de çaresiz Nedim mutsuzdur. Zavallı Nedim yoksa Allah’ın lüftuyla mahşer gününde mi mutlu olacaktır.

Nedim mutluluğunun mahşere kaldığını düşünmektedir. Bahar geldiği için yer ve gök mutluluktan dönmektedir. Eteklerini dönerek uçuran rakkase gibi mutludur. Ancak Nedim mutsuzdur. Yoksa mahşer günü mü mutlu olacaktır.

Başka tahlillerde görüşmek dileğiyle…