İlmi nücuma göre divan şiirinde felekler
Divan şiirinde felekler bir çok şekilde yer alır. Felek mazmunu çeşitli benzetmelerle birlikte yer alır. Bu yazıda mazmun olarak kullanılan feleklerin katmanları ve isimlerini açıklamaya çalışacağız.
Gökyüzü mânası içinde felek rengi, parlaklığı, yüksekliği, şekli gibi müşahhas yönleriyle çeşitli mazmun ve benzetmelere konu olmuştur. Günün çeşitli zamanlarındaki rengi dolayısıyla teşbih ve terkiplerde sürh-âb, sepîd-âb, pîrûze-gûn, nîl-gûn, mînâ-reng, sîm-âb, çînî, anber-i sârâ, âbenûs, zümürrüd, mey-i asfer, sebze-zîr, gül-zâr diye de ifade edilir. Şekil bakımından çînî tabak, tas veya tersine dönmüş tas, yedi kat tas, ters dönmüş kâse, sifâl (saksı), şeffaflığı ile de fânus gibi benzetmeler alır.
Nücum ilmine göre eskiler, gökyüzünün iç içe, şeffaf dokuz kubbe olarak düşünmüşlerdir. İlk yedi kubbede birer gezegen vardır. Bunlara Seb’a-i seyyâre denir. Bu gezegenlerin bir kısmının uğurlu, bir kısmının ise uğursuz etkileri vardır. Bunlar haftanın ve günün değişik saatlerine hükmederler. Bu sırada doğan insanlar o gezegenin hükmü altında olurlar. Dünyaya yakınlıklarına göre gezegenler şöyle
1. Felekte Ay (kamer, mâh): Güneş sultanının veziridir. Sa’d-ı mutavassıt, orta uğurludur. Beyaz renge hakimdir. Etkisinde doğanlar kararsız, zayıf, hayalci ve kendilerini beğenmiş olurlar.
2. Felekte Utârid (Debır, Tır, Merkür, Sekendiz): Bazen uğurlu, bazen uğursuzdur. Güneş sultanının kâtibidir, karışık renklere hakimdir. Etkisinde doğanlar zeki, hassas, neşeli ve sanatçı olurlar.
3. Felekte Zühre (Nâhid, Venüs, Erendiz, Çobanyıldızı, Kervankıran): Sultanın çalgıcı ve oyuncusudur. Sa’d-ı asgar, küçük uğursuzdur, Yeşile hakimdir, etkisinde doğanlar güzel, zarif, aşka ve zevke düşkün, sanatçı olurlar.
4. Felekte Güneş (Şems, Mihr, Hurşîd): Göğün sultanıdır. Sa d-ı evsat, orta uğurludur. Sarı renge hakimdir. Devrinde doğanlar zeki, güçlü, başarılı olurlar.
5. Felekte Merih (Mirrih, Behrâm, Mars, Sakıt): Sultanın ordu komutanıdır. Nahs-ı asgar, küçük uğursuzdur. Kırmızı renge hakimdir. Etkisinde doğanlar sert, güçlü, kavgacı olurlar.
6. Felekte Müşteri (Bercîs, Hürmüz, Jüpiter Çulpân): Güneş sultanın kadısıdır. Sa’d-ı ekber, büyük uğurludur. Mavi renge hakimdir. Etkisinde doğanlar zarif, yumuşak, mütevazi talihli ve güzel konuşan insanlardır.
7. Felekte Zuhal (Keyvân, Arzıtilek) : Sultanın hazinedarıdır. Nahs-ı ekber, çok uğursuzdur. Siyah renge hakimdir. Etkisinde doğanlar cahil, ahmak, korkak, hasis ve yalancı olurlar.
Ay ve güneş dışındaki beş gezegene Hamse-i mütehayyire, farçada penc-biçare denir.
8. Felekte sabit yıldızlar vardır. Bunlar 12 burç halinde birleşmişlerdir.
- Hamel (Koç)
- Sevr (Boğa)
- Cevza (İkizler)
- Seretan (Yengeç)
- Esed (Aslan)
- Mîzân (Terazi)
- Akrep
- Kavs (Yay)
- Cedî (Oğlak)
- Sümbüle (Başak)
- Delv (Kova)
- Hût (balık) Burçlarıdır.
9. Felek boştur. Bu yüzden atlas denmiştir. Bütün felekleri kuşatır. Bu feleğe Arş, Arş-ı a’lâ, Arş-ı a’zam, Arş-ı ilahi de denir. Tanrının manevi kürsisi buradadır. Kürsi, Arş’ın nurundan ve arş’a bitişik yaratılmıştır. Kürsi bütün ötekilerden Arş da Kürsi’den geniştir.
Divan edebiyatında bazen gök kubbelerin yedisi, bazen de dokuz anılır. Heft, tâs, heft kubbe, heft felek, nûh felek, nûh tâs, nûh kubbe, nûh felek.
