Cumhuriyet Dönemi Sonrasında Türk Öyküsü

 

Cumhuriyet devri hikâyesi 1930’lu yıllardan sonra oluşmaya başlamıştır. Değişen sosyal ve siyasal dünya ve ülke konjonktürüne bağlı olarak toplumcu gerçekçilik, bireycilik, millî ve dinî konular yanında modernleşmenin sancılarını yansıtan eserler ortaya kondu. Bu arada küçük burjuva tipi de öykülerimizde boy göstermeye başladı. Millî Edebiyat dönemi öykücüleri genelde Mauppasant tarzı olay öyküsüne bağlı kaldılar. Ömer Seyfettin, Yakup Kadri, Reşat Nuri, Halide Edip ve Refik Halit bu tarz öyküyü sürdürdüler. Cumhuriyet devrinde de eser veren bu yazarlardan bazıları aynı tarza sonuna kadar bağlı kaldılar.

 

Bu devirde Çehov tarzı durum öyküsünü edebiyatımıza getiren bir süre Moskova’da diplomat olarak da görev yapan Memduh Şevket Esendal yapmıştır. Hayata ve insana dair bir an çözümlemesi olan bu tarz öyküler, edebiyatımızı uzun yıllar sürükleyen başat konuların yerine insanın günlük problemleriyle küçük insanın yaşantısına dair tasarrufları dile getiren metinler olarak öne çıktılar. Özellikle Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal ile birlikte bu türün başlangıçtaki ustaları oldular. Onları Tarık Buğra izledi.

Cumhuriyet devri Türk öyküsünde başını Sadri Ertem’in çektiği toplumcu gerçekçi açılımı hatırlamak gereği vardır. Vakit gazetesi çevresinde toplandıkları için ‘Vakit Gazetesi Hikâyecileri’ diye amlan bu topluluk içinde Sadri Ertem’den başka, Hakkı Süha Gezgin, Refik Ahmet Sevengil, Kenan Hulusi Koray, Reşat Enis Aygen, Celalettin Ekrem ve Bekir Sıtkı Kunt adları anılabilir. Başlangıçta slogana bağlı katı ve sığ bir toplumcu gerçekçiliği yansıtmaya çalışan bu öykücülerin sanat anlayışını Sadri Ertem’in Bacayı İndir Bacayı Kaldır öyküsü tek başına karşılayacak gibi görünmektedir. 

Yukarıda isimleri anılan yazarlardan başka Reşat Enis Aygen, Peyami Safa, Bekir Sıtkı Kunt, Sadri Ertem, Kenar Hulusi Koray, Refik Ahmet Sevengil, Celalettin Ekrem, Hakkı Süha Geı. ı, Memduh Şevket Esendal, Ümran Nazif Yiğiter, Mehmet Şeyda, Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı), Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, Kemal Tahir, Suat Derviş, Rıfat İlgaz, Ziya Osman Saba, Cahit Sıtkı Tarancı, Necip Fazıl Kısakürek,  Fakir Baykurt, Aziz Nesin, Baki Süha Ediboğlu, Abbas Sayar, Kemal Bilbaşar, Talip Apaydın, Mustafa Necati Sepetçioğlu, adlarını anmak gerekir.

 

II. Dünya Savaşı bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatında da bir kırılma noktasıdır. Savaşın getirdiği yeni konu ve temalar, insan ilişkileri ve savaş sonrası kurulan yeni düzenle birlikte ortaya çıkan yeni insan tipi edebiyatı da etkilemiştir. 1945-1960 arası daha çok savaşa endeksli konulan içeren öyküler yazılmıştır. İlhan Tarus, Kemal Bilbaşar, Samim Kocagöz, Orhan Kemal, Haldun Taner, Necati Cumalı, Sabahattin Kudret Aksal, Vüs’at O. Bener, Oğuz Atay, Tank Dursun K. Ayhan Hünalp, Yıldırım Keskin, Muammer Yüzbaşıoğlu, Sezai Karakoç, Şevket Bulut, Şükran Kurdakul, Çetin Altan, Cevdet Kudret, Halide Nusret Zorlutuna, Haşan Hüseyin Korkmazgil, Mustafa Balel, bu dönemde öne çıkan yazarlar olarak zikredilebilir.

 

1960 sonrası Türk öyküsünde bir çeşitlilik göze çarpar. Savaş sonrasının yol açtığı düşünsel zenginlik kısa zamanda sanat eserlerine de yansımaya başlar. Bu devrede varoluşçu, feminist, toplumcu gerçekçi, bireyci, İslamcı ve memleketçi eğilimde kalemler eserler vermeye başlar. Bunlar arasında Demir Özlü, Oktay Akbal, Feyyaz Kayacan, Leyla Erbil, Erhan Bener, Kamuran Şipal, Tomris Uyar, Bilge Karasu, Bahaeddin Özkişi, Sulhi Dölek, Tahsin Yücel, Erdal Öz, Orhan Hançerlioğlu, Nurettin Topçu, Fahri Erdinç, Celal Sılay, Mehmet Semih, Faik Baysal, Kemal Özer, Gülten Dayıoğlu, Yusuf Atılgan, Peride Celal, Onat Kutlar, Demirtaş Ceyhun, Tezer Özlü, Zeyyat Selimoğlu, Selçuk Baran, Sevim Burak, Adnan Özyalçıner, Ferit Edgü, Nezihe Meriç, Bülent Oran, Nursel Duruel, Bekir Yıldız, Metin İlkin, Fikret Ürgüp, Meral Çelen, Abdullah Aşçı, Adnan Ardağı, Ayla Kutlu, Füruzan, Afşar Timuçin, Afif Yesari, Afet Muhteremoğlu (İlgaz), Tezer özlü, Halil İbrahim Özcan, İ. Güney Dal, İlhan Engin, Necati Güngör, Halil Turgut Acar, Ümit Kaftancıoğlu, Durali Yılmaz, Behiç Duygulu, Ramazan Dikmen, Selim İleri, Rasim Özdenören, Feyyaz Kayacan, Erendüz Atasü, Necati Tosuner, Nazlı Eray, Emine Işınsu, Sevinç Çokum, Dursun Akçam, Duygu Asena, Burhan Güne1 Hidayet Karakuş, Hatice Bilen Buğra, Osman Şahin, Pınar Kür, Ruşen Hakkı, Sabri Soran, Salim Şengil, Selçuk Erez, Sevgi Soysal, Sıtkı Salih Gör, Suzan Samancı, Tansu Bele, Hulki Aktunç, Muzaffer İzgü,  Metin Önal Mengüşoğlu, Nedim Gürsel, Habib Bektaş, Vasfi Uçkan, Murathan Mungan, Mustafa Kutlu, Kürşat Başar, Tarık Günersel, Tektaş Ağaoğlu, Ülkü Tamer, Yılmaz Karakoyunlu, Yusuf Ziya Bahadınlı, Zeynep Ankara, Ayşe Kulin, Ahmet Erhan, Suat Engüllü, Feride Çiçekoğlu, Mehmet Zaman Saçlıoğlu, İnci Aral, İsmail Kıllıoğlu, Ülkü Ayvaz, Ali Haydar Haksal, Hüseyin Su, Zeynehp Aliye, Necmi Onur, Ahmet Önal, Ali Balkır.. Ayşe Kilimci, Buket Uzuner, Mustafa Miyasoğlu, Cihat Burak, Nahit Eruz, Ayfer Tunç, Oya Baydar, Roni Margulies, Mario Levi, Yüksel Pazarkaya, Ziya. G. Öztan, Naci Girginsoy, Kriton Dinçmen, Nursel Duruel, Behzat Ay, Araş Ören, Nursen Karas, Osman Çeviksoy, Pınar Çekirge, Sebahat Emir, Sadık Yalsızuçanlar, Sema Kaygusuz, Semra Aktunç, Semra Özdamar, Sevgi Özel, Şükran Yücel, Arif Ay, Seyfettin Başçıllar, Etem Baran, Tahir Abacı, Aslı Erdoğan, Yavuzer Çetinkaya, Cemşid Bender, Şiir Erkök Yılmaz, Zeynep Avcı, Cemil Kavuk-çu, Işıl Özgentürk, Nazan Bekiroğlu, Muhterem Yüceyılmaz, Jale Sancak, Gönül Kıvılcım, Güven Turan, Karin Karakaşlı, İzzet Yaşar, Muhterem Yüceyılmaz, Müge İplikçi, Özgen Ergin, Remzi İnanç, Kerim Korcan, Tanju Çılızoğlu, Mahmut Özay, Erol Toy, Garo Alagöz, Gülseli İnal, Mahir Öztaş, Mehmet Günsür, Halime Toros, Hakan Şenocak, Hüseyin Peker, Cemal Şakar, Perihan Mağden, Kevork Kirkoryan, Haşan Kıyafet, Nevzat Üstün, Ali Yörük, Haşan Ali Toptaş, Cengiz Öndersever, Ahmet Naim (Çıladır), Ahmet Say, Ahmet Yıldız, Ahmet Tulgar, Ali Kemal Meram, Ali Teoman, Asuman Tümer, Attila Şenkon, Attila Damar, Ayhan Bozfırat, Aysel Özakın, Ahmet Yurdakul, Ali Balkız, Ali. F. Bilir, Ali İhsan Mıhçı, Zeynep Karabey, Necati Mert, Necdet Ekici, Cezmi Ersöz, Berrin Kınmlıoğlu, Recep Seyhan, Necip Tosun, Mehmet Ay, Mehmet Güler, Elif Şafak, Yüksel Önem, Ahmet Yıldız, Kamil Yeşil, Deniz Spatar, Şebhem İşigüzel, Murat Gülsoy, Jaklin Çelik, Hatice Meryem, Melek Paşalı, Feyza Hepçilingirler, Fatma K. Barbarosoğlu, Cihan Aktaş, Neslihan Dengiz, Didem Uslu, Adnan Özer, adlan sayılabilir.

1980-2000 yılları arasında Türk öyküsü özellikle kadın kalemlerin çoğalmasıyla bir patlama yaşamıştır. Gerek İslâmcı söylemi benimsemiş kadın yazarlar gerekse bireyci ve feminist eğilimlerle sanatına yön veren kadın kalemler öykümüze yeni bir çeşni katmışlardır. İslâmcı söylemi benimseyen kadın yazarlar başlangıçta Marksist yazarlann içine düştüğü sloganik, rejim karşıtı ve muhalif söylemi tercih ederek angaje bir edebiyat ortaya koydular. Bu kalemlerin bazıları salt o noktada kaldıkları için sanat-lannı ileriye götüremediler. Marksist, bireyci ve feminist yazarlar modernizm ve sonrası kentli kadının bunalımlarını yansıtan eserlere imza attılar.