Ahmet Hamdi Tanpınar – Hayatı, Sanatı ve Eserleri
Ahmed Hamdi’nin çocukluğu, çok defa babasımn kadılığı dolayısıyla bulunduğu Ergani Madeni, Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya’da geçti. Bu yüzden düzenli bir eğitim göremedi. İstanbul’da, Ravza-i Maarif İptidai Mekte-bi’nde başladığı tahsiline Sinop ve Siirt rüştiyelerinde devam etti. Siirt’te, Katolik Dominicain misyonerlerinin idare ettiği Fransız mektebinde de bir yıl kadar okudu. Lise öğrenimi yıllarını Vefa, Kerkük ve Antalya Sultanîlerinde geçirdi.
1918’de İstanbul’a gelen Ahmed Hamdi, Baytar mektebine yatılı öğrenci olarak yüksek öğrenimine başladı. Fakat bir yıl sonra 1919’da Edebiyat fakültesine kaydoldu. Yahya Kemal’e olan hayranlığından, Edebiyat şubesine kaydoldu. 1923’te fakülteyi bitirdi. Erzurum (1923)’dan sonra Konya (1925) ve Ankara (1927) liselerinde edebiyat öğretmenliği yaptı. Ankara’da Gazi Orta Muallim Mektebi’nde edebiyat dersleri verdi. 1932’de İstanbul’a geçti ve Kadıköy lisesinde öğretmenlik yaptı. Ertesi sene, Ahmed Haşim’in ölümü üzerine boşalan Güzel Sanatlar Akademisindeki sanat tarihi kürsüsünde estetik ye mitoloji dersleri verdi; Üsküdar Amerikan Koleji’nde de edebiyat dersleri okuttu. 1939’da, Tanzimat’ın yüzüncü yılı münasebetiyle, o zamana kadar bir bütün halinde verilen Türk edebiyatı derslerinin, Edebiyat fakültesinde açılacak yeni bir kürsü tarafından, yeni Türk edebiyatı devresinin ayrıca tedrisi uygun görülmüştü. Böylece Yeni Türk Edebiyatı kürsüsünün ilk profesörü olarak Ahmed Hamdi Tanpınar 1939’da Üniversiteye intisap etti. 1940’da Kırklareli’nde topçu teğmeni olarak yaptığı askerlik görevinden sonra yeniden üniversiteye döndü.
1943- 1946 yıllan arasında TBMM’nin 6. devresinde Maraş milletvekili olarak parlamentoya girdi. 1946- 1948 yıllarında Milli Eğitim Bakanlığı’nda müfettiş olarak görev aldı. 1948’de Güzel Sanatlar Akademisi’nde estetik dersleri verdi. 1949’da, Edebiyat fakültesindeki profesörlük görevine yeniden döndü.
1953 yılında altı ay, 1955’de üç hafta (filoloji kongresi vesilesiyle), 1959’da bir yıl kalmak üzere üç defa yurt dışına çıkan Ahmed Hamdi Tan-pınar, bu sürelerin büyük bir kısmını Paris’te geçirdi. Bu arada Fransa’nın diğer şehirleriyle Belçika, Hollanda, İngiltere, İspanya, Portekiz, İtalya ve İsviçre’yi de kısa sürelerle tanımak imkânı buldu.
Tanpınar, 23 Ocak 1962 günü geçirdiği bir kalp krizi sonucu Haseki Hastanesine kaldırıldı; ertesi sabah, ikinci bir krizle hayata veda etti. Kabri Rumeli Hisarı kabristanında, hocası ve dostu Yahya Kemal’in yanı başındadır. Mezar taşma şairin, Ne içindeyim zamanın / Ne de büsbütün dışında, dizeleri yazılmıştır.
Sanatı
Tanpınar’m roman ve öykü kişileri kendi kişiliğinin parçalanmış figürleri olarak görülebilir. Bu anlamda çoğul bir ‘ben’ ile karşı karşıyayız. Fakat daha da önemlisi onun karakterlerinin toplumda birebir örneklerinin bulunmuş olmasıdır. Nuran, Mümtaz, İhsan, Suat, Hayri İrdal vd. aramızda yaşayan kimselerdir.
Tanpınar’ın romanlarında bir iç gerilim, huzursuzluk her zaman kendisini hissettirir. Dış dünyadan alınmış gibi görülen konular birden bire yazarın ya da roman kişilerinin iç yolculuklarına dönüşür. Bu bakımdan Tanpı-nar filozof Henri Bergson ile Fransız romancı Marcel Proust’tun kuvvetle etkisindedir. Onun Geçmiş Zamanın Peşinde nehir romanının kurgusu yazarımızın eserlerinde parçalanmış izlekler olarak görebiliriz. Bununla birlikte Tanpınar şimdiki zamanı (hâl) inşa eden bir geçmişe itibar eder, yani geçmişin şimdiki zamana izdüşümlerinden onun ilgilendiği. Bunu Huzur romanında musikinin kullanılma bahsinde rahatça görebiliriz.
Tanpınar Batılılaşma serüvenimize ironik bir üslupla yaklaşır. Öykü ve romanlarında bu ironiyi kolayca yakalamak mümkündür. O daha çok Batılılaşma pratiğinin romancısıdır denebilir. Meselelere uzaktan bakarak değil de hayattaki yansımalarını irdelemeyi tercih eder.
Eserleri
1996). İnceleme-Araştırma: Tevfik Fikret: Hayatı, Şahsiyeti, Şiirleri, İst. Semih Lütfi, 1937; Namık Kemal Antolojisi, İst. Ahmet Halit, 1942; XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, (cilt II İst. 1949 (yeniden ele alınmış ve genişletilmiş 2. bas., İst. İÜEF, 1956);“Yahya Kemal, İst. Yahya Kemal’i Sevenler Cemiyeti, 1962; Edebiyat Üzerine Makaleler, İst. MEB, 1969 (değişikliklerle yb İst. Dergâh, 1977). Senaryo: İki Ateş Arasında, (Sahnenin Dışındakiler romanının bizzat yazarı tarafından bir film senaryosu olarak hazırlanmış metni) İst. İyi Şeyıer, 1998. Mektup: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mektupları (haz. Z. Kerman) Ank. Kültür Bakanlığı, 1974; Tanpınar’dan Hasan-Ali Yücel’e Mektuplar, (haz. C. Y. Erorıat) İst. Yapı Kredi, 1998. Çr viri: Alkestis (Euripides), Ank. Maarif Vekâleti, 1943; Elektra (Euripıues), /vık. Maarif Vekâleti, 1943; Medeia (Euripides), Ank. Maarif Vekâleti, 1943; Yunan Heykeli (H. Lechat; Z. Müridoğlu ile), i, .. Güzel Sanatlar Akademisi, 1945.
