Tamam, buraya kadar cesaretinizi topladınız. “Osmanlıca zor değil, sadece farklı bir alfabe” dedik (Bkz. Osmanlıca Zor Mu?). Sonra “Hangi kaynaklarla çalışmalıyım?” diye sordunuz, cephaneliğimizi hazırladık (Bkz. Osmanlıca Kaynaklar).
Şimdi o cephaneliği kullanma zamanı.
Bugün, birlikte ilk matbu (baskı) Osmanlıca metnimizi okuyacağız. Gözünüz korkmasın; süslü, el yazısı (Rik’a) bir belge değil, aksine basit, net ve %90’ını zaten bildiğiniz kelimelerden oluşan kısa bir fabl (hikayecik) seçtim: Aslan ile Fare.
Önce metnin tamamına bir bakın, paniğe kapılmayın. Sonra aşağıda, bir edebiyatçının yaptığı gibi kelime kelime, satır satır nasıl “söküldüğünü” birlikte inceleyelim.
Hadi başlayalım!
Okuyacağımız Metin: Aslan ile Fare
İşte ilk “boss”umuz (kolay seviye) bu. Önce metnin görseline bir göz atın. Tanıdık harfleri (elif, sin, lam, nun, vb.) yakalamaya çalışın.
بر گون بر اسلان اورمانده اویور ایکن، بر افاجق فاره اونك اوزرینه صیچرادی.
اسلان قیزوب فارهیی طوتدی.
فارهجق دیدی: “افندم، بن بر شی دگلم. بنی عفو ایدهرسهڭز، بر گون اولور بلکه بن ده سزك ایشڭزه یارارم.”
اسلان كولدی و اونی بیراقدی.
Adım Adım Metin Çözümlemesi
Şimdi bu metni, sanki bir bulmaca çözüyormuş gibi parçalara ayıralım.
1. Cümle
- Osmanlıca:
بر گون بر اسلان اورمانده اویور ایکن، بر افاجق فاره اونك اوزرینه صیچرادی. - Transkripsiyon (Latin Harfleri):
Bir gün bir aslan ormanda uyur iken, bir ufacık fare onun üzerine sıçradı. - Günümüz Türkçesi: Bir gün bir aslan ormanda uyurken, bir ufacık fare onun üzerine sıçradı.
Edebiyatçı Notu: Gördünüz mü? بر (bir), گون (gün), اسلان (aslan), اورمان (orman), فاره (fare)… Hepsi tanıdık. Osmanlıcada و (vav) harfinin ‘o’, ‘ö’, ‘u’, ‘ü’ seslerini verdiğini hatırlayınca اورمان (orman) ve اویور (uyur) kelimeleri hemen ortaya çıkıyor.
2. Cümle
- Osmanlıca:
اسلان قیزوب فارهیی طوتدی. - Transkripsiyon:
Aslan kızup fareyi tuttı. - Günümüz Türkçesi: Aslan kızıp fareyi tuttu.
Edebiyatçı Notu: قیزوب (kızup), bugünkü “-ıp, -ip” zarf-fiil ekimiz. Asıl dikkat etmeniz gereken yer طوتدی (tuttı). Neden ت (te) ile değil de ط (tı) ile yazılmış? Çünkü ‘t’ sesi kalın bir ünlünün (u) yanında. Osmanlı imlası, bu kalınlık-incelik (ses uyumu) konusunda inanılmaz hassastır. ط (tı) kalın ‘t’ sesidir.
3. Cümle (Diyalog Başlıyor)
- Osmanlıca:
فارهجق دیدی: "افندم، بن بر شی دگلم. بنی عفو ایدهرسهڭز، بر گون اولور بلکه بن ده سزك ایشڭزه یارارم." - Transkripsiyon:
Farecik didi: "Efendim, ben bir şey degilem. Beni afv iderseniz, bir gün olur belki ben de sizün işinize yararım." - Günümüz Türkçesi: Farecik dedi: “Efendim, ben bir şey değilim. Beni affederseniz, bir gün olur belki ben de sizin işinize yararım.”
Edebiyatçı Notu: İşte hazine!
فارهجق(Farecik): O meşhur “-cik” ekimiz.دیدی(didi): Bugünkü “dedi”.دگلم(degilem): “Değilim” kelimesinin o dönemdeki yaygın yazılışı.سزك(sizün): O sondakiڭharfini gördünüz mü? Ona “sağır nun” veya “kâf-ı nûnî” denir. Genizden gelen ‘n’ sesidir veseniڭ(senin),siziڭ(sizin) gibi tamlama eklerinde kullanılır. Osmanlıcanın en karakteristik seslerinden biridir!
4. Cümle (Final)
- Osmanlıca:
اسلان كولدی و اونی بیراقدی. - Transkripsiyon:
Aslan küldi ve anı bırakdı. - Günümüz Türkçesi: Aslan güldü ve onu bıraktı.
Edebiyatçı Notu: كولدی (küldi) – “güldü”. Bu sefer ك (kef) harfi kullanılmış, çünkü ‘g’ sesi ince bir ünlünün (ü) yanında. طوتدی (kalın ‘t’) ve كولدی (ince ‘l’) arasındaki bu fark, imlanın mantığını size gösterir. اونی (anı) ise “onu” kelimesinin eski bir şekli.
Sonuç: Başardınız!
Tebrikler. Az önce %100 Osmanlıca bir metni okudunuz ve anladınız.
Nasıldı? Korktuğunuz kadar “yabancı” mıydı?
Gördüğünüz gibi kelimelerin tamamı bizim, dil bizim dilimiz. Tek fark, onları yazmak için kullandığımız alfabe. Bu serinin ilk yazısında dediğim gibi: Bu, yeni bir dil öğrenmek değil, kendi dilinizin eski alfabesini öğrenmek.
Sıra Sizde: Şimdi siz de (bir önceki yazımızda belirttiğimiz kaynakları) kullanarak böyle basit, matbu çocuk hikayeleri veya kısa gazete metinleri bulmaya çalışın. Takıldığınız kelimeleri yorumlara yazın, birlikte bakalım!