Lozan Anlaşması nedir, ne zaman yapılmıştır?
4-13 Ekim 1922’de Mudanya Konferansı toplandı ve Yunanistan’ın Trakya’dan çekilmesi kararıyla sonuçlandı. Konferanstaki başarılarından dolayı Mustafa Kemal Lozan’da da İsmet İnönü’nün ulusu temsilen orada olmasını istiyordu. Bu doğrultuda 26 Ekim 1922’de İsmet İnönü Dışişleri Bakanı olarak seçildi. 30 Ekim’de Saltanat’ın kaldırılmasıyla Osmanlı imparatorluğu sona erdirilmiş oldu.
2 Kasım’da Lozan’a gidecek Delege Heyeti Meclis’te belirlendi. Heyet Başkanı İsmet İnönü idi. Heyette Rıza Nur Bey, Haşan Saka, Münir Ertegün, Muhtar Çilli, Veli Saltık, Zülfü Tigrel, Zekai Ayaydın, Celal Bayar, Şefik Başman, Şeniyettin Başak, Şevket Doğruker, Tevfik Bıyıklıoğlu, Tahir Taner, Nusret Metya, Hikmet Bayur, Zühtü İnhan, Fuat Ağralı, Mustafa Şeref Özkan, Şükrü Kaya, Hamit Hasancan gibi delegeler de vardı. kırk Delege Heyeti 8 Kasım 1922 günü Doğu Ekspresiyle İstanbul’dan hareket etti. 11 Kasım akşamı Lozan’a vardı. Ancak Türk Heyeti’ni karşılayan olmadı ve Lozan Konferansı başlayamadı. Gelen davet üzerine, İnönü Fransa’ya geçti ve Paris’te başarılı temaslarda bulundu. Nihayetinde Lozan, 21 Kasım’da Mont Benon gazinosunda, saat 3’te açıldı. Müttefikler bunu “Şark işleri Konferansı” olarak adlandırdılar. Konferansa İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Sırp ve Hırvat-Sloven Krallığı iştirak ettiler. Boğazlarla ilgili konularda ise toplantılara Sovyetler Birliği, Bulgaristan ve Romanya da katıldı. ABD de gözlemci olarak yer aldı. Açılış merasiminde İtalyan Başbakanı Mussolini ve Fransız Başbakanı Poincare bulundu. Açılış konuşmasını ev sahibi olarak İsviçre Konfederasyon Başkanı yaptı. Hemen sonrasında da Lozan Konferansı Başkanı Lord Curzon iyi niyet mesajları içeren konuşmasını yaptı. İnönü de pek beklenmediği halde uzun bir konuşma yaparak TBMM’nin niyetini ortaya koydu. Müzakereler saat 11’de Chateau d’auchy otelinin salonunda başladı. Ancak müttefikler istediklerini alamadıkları ve Türk heyetinin ödün vermeyen kararlılıklarından dolayı, görüşmelere 4 Şubat 1923’te ara verildi. Müttefikler kapütilasyonların kaldırılmasını istemiyorlardı. Trakya’daki asker kontrolünü de yapmak istemişlerdi. Ayrıca ekonomik konularda da koşullar öne sürmüşlerdi. 5 Şubat’ta bütün heyetler Lozan’dan ayrıldı. 25 Şubat’ta TBMM toplandı ve Lozan Konferansının tenkitleri yapıldı. Meclis, Türk ulusunun lam bağımsızlığının kabul edilmeden antlaşma yapmamaya kararlıydı. 23 Nisan’da Lozan görüşmeleri tekrar başladı. İngiltere’yi Curzon yerine bu sefer, Türkiye’de sefirlik yapmış Horas Rumbold temsil ediyordu. Fransa’yı General Pele ve İtalya’yı da Montagna temsil ediyordu, ikinci görüşmeler daha ılımlı geçiyordu ama Fransa yine de ekonomik imtiyazlar peşindeydi. 7 Haziran’da TBMM, İstanbul Hükümeti’nin yapmış olduğu hiçbir antlaşmayı lanımadığını yasalaştırdı. Böylece Lozan’da müttefiklerin bu tip akitleri aleyhte kullanmaları engellenmiş oldu. 26 Haziran’da İnönü, yetkilerinin artırılmasını istiyordu. Rıza Nur, maliyeci Cavit ve Hüseyin Cavit’in kendisine ayak bağı olduğunu Atatürk’e bildirdi. Bunun üzerine I lüseyin Cavit geri çağırıldı ve İnönü’ye tam yetki verildi.
Temmuz 1923’te devletler arasında anlaşma sağlanmıştı. Ancak bu sefer imza yetkisi krizi bu:; (gösterdi. Rauf Orbay ve bakanlar durumu geciktiriyorlardı. Nihayetinde 24Temmuz’da lo/arı Antlaşması imzalandı ve 11 Ağustos’ta İnönü Ankara’ya döndü. 23 Ağustos’ta da I o/an antlaşmaları Meclis’de kabul edildi.
Lozan Antlaşması gereği; Sevr Antlaşması geçersiz kılındı, Türkiye’nin bağımsız ve eşit bir di ıvlet olarak uluslararası topluma kabul edilmesi sağlandı. Misak-ı Milli sınırlarına büyük ölçüde ulaşıldı. Kapitülasyonlar kaldırıldı. Osmanlı borçlarının ödenmesi için uygun bir takvim oluşturuldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin temel nitelikleri, Lozan Antlaşmasında da yer aldı. I iiıkiye’de yaşayan Museviler, Hıristiyan kökenli Rum ve Ermeniler azınlık olarak tanımlanıp mal, mülk ve ibadet hakları güvence altına alındı. Türkiye ile Yunanistan arasında nüfus mübadelesi yapılmasına karar verildi. Bunun sonucu olarak; 1924’de, bir milyon kadar Rum Yunanistan’a, beş yüz bin Türk de Türkiye’ye göç etti.
Boğazlar, Lozan’da en çok tartışılan konulardan biriydi. Geçici olarak; askeri olmayan cmı ve uçakların barış zamanında boğazlardan geçebileceği, Boğazların her iki yakasının i’.knca/leştirilip, geçişi sağlamak amacıyla uluslararası bir kurul oluşturulmasına karar verildi.
Sonuç olarak Lozan’la birlikte Yeni Türk devleti Dünya’daki devletlerin çoğu tarafından ı. d mİ dürmesini sağladı ve Türk ulusunun tam bağımsızlığı kanıtlanmış oldu.
