Şiir Tahlili: Nedim, Bu şehr-i SitanbuI ki bi-misl ü bahadır
İstanbul hakkında yazılmış en bilinen beyit hangisidir desek, hiç kuşkusuz herkesin aklına Nedim‘in eseri ve berceste beyiti gelir. Bu yazıda Nedim’in kasidesini tahlil etmeye çalışacağız.
Bu kaside Sadrazam İbrahim Paşa için yazılmıştır. Şiirde İstanbul’un nitelikleri anlatılmaktadır. Aşağıdaki parça, nesîb, girizgâh, dua bölümlerinden alınmıştır. Kasidenin tamamı 28 beyittir.
Bu arada berceste beyitler twitter adresini de takip edebilirsiniz. Aşağıdaki görsel berceste beyitler hesabından alınmıştır.
1 Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl ü bahâdır
Bir sengine yek-pâre Acem mülkü fedâdır
2 Bir gevher-i yek-pâre iki bahr arasında
Hürşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezâdır
3 Bir kân-ı niamdır ki anın gevheri ikbâl
Bir bâğ-ı İrem’dir ki gülü izz ü âlâdır
4 Altında mı üstünde midir cennct-i a’lâ
El-hak bu ne hâlet bu ne hoş âb u havâdır
5 Her bâğçesi bir çemenistân-i letâfet
Her gûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safâdır
6 İnsâf değildir anı dünyâya değişmek
Gülzârlann cennete teşbîh hatâdır
7 Herkes erişir anda murâdına anınçün
Dergâhları melce-i erbâb-i recâdır
8 Kâlâ-yı maârif satılır sûklannda
Bâzâr-ı hüner ma’den-i ilm ü ulemâdır
9 Câmi’lerinin her biri bir kûh-i tecellî
Ebrû-yi melek andaki mihrâb-i duâdır
10 Mescidlerinin her biri bir lücce-i envâr
Kandilleri meh gibi leb-rîz-i ziyâdır
11 Ser-çeşmeleri olmada inşâna revan-bahş
Germâbeleri câna safâ cisme şifâdır
12 Hep halkının etvân pesendîde vü makbûl
Derler ki «biraz dilberi bî-mihr ü vefâdır»
13 Şimdi yapılan âlem-i nev-resm-i safinin
Evsâfı hele başka kitâb olsa sezâdır’
14 Nâmı gibi olmuştur o hem sa’d hem âbâd
İstanbul’a sermâye-i fahr olsa revâdır
15 Kühsârlan bâğlan kasılan hep
Gûya ki bütün şevk u tarab zevk u safâdır
16 İstanbul’un evsâfım mümkin mi beyan hîç
Maksûd heman sadr-ı kerem-kâra senâdır
(…)
17 Ey sadr-ı kerem-kfir ki dergâh-ı refîin
Erbâb-ı dile kıble-i ümmîd-i recâdır
18 İdin ola ikbâl ü saâdetle mübârek
Günden güne ikbâlin ola gün gibi zahir
19 Sadrında seni eyleye Hak dâim ü sâbit
Hep âlemin ettikleri şimdi bu duâdır
20 Ey sadr-ı cihan-bân ede Hak devletin efzûn
Kim devletin erbâb-ı dile lûtf-i Hudâdır
21 Ez-cümle Ne di mâ kulun ey âsaf-ı devran
Müstağrak-ı lûtf u kerem ü cûd ü atâdır
Günümüz Türkçesiyle
1 Bu İstanbul şehri benzersizdir ve paha biçilemez; bir taşına bütün Acem memleketi fedadır.
2 İki deniz arasında bütün bir cevherdir, cihanı aydınlatan güneşle tartılsa lâyıktır.
3 Bir nimetler madenidir ki, onun cevheri ikbaldir; bir İrem bahçesidir ki, değerlilik ve yükseklik onun gülüdür.
4 Güzel ( = yüksek) cennet onun altında mı, üstünde midir? Doğrusu bu ne hal, bu ne hoş su ve havadır?
5 Her bahçesi bir güzellik çimenliği, her köşesi bir feyiz ve safâ meclisidir.
6 Onu dünyaya değişmek adalet değildir, onun gül bahçelerini cennete benzetmek yanlıştır.
7 Orada herkes muradına erişir, onun için dergâhları ( = kapılan) ricacılar sığınağıdır.
8 Çarşılannda bilgi kumaşı satılır, onun hüner pazarı bilim ve bilgin madenidir.
9 Camilerinin her biri Tanrının göründüğü bir dağdır, oradaki dua mihrabı melek kaşıdır.
10 Mescitlerinin her biri bir ışıklar denizidir, kandilleri ay gibi ışıkla doludur.
11 Kaynakları ( = çeşmeleri) insana ruh vermede, hamamları cana safâ, vücuda şifadır.
12 Bölün halkının tavırları beğenilmiş ve makbuldür; derler ki: cGüzeli biraz sevgisiz ve vefasızdır*.
13 Şimdi yapılan yeni usul safâ âleminin vasıfları hele başka kitap olsa, uygundur.
14 Adı gibi o hem kullu, hem bayındır olmuştur, İstanbul’a övünme sermayesi olsa lâyıktır.
15 Dağları, bahçeleri, köşkleri hep sanki bütün neşe ve şenlik, zevk ve safâdır.
16 İstanbul’un niteliklerini anlatmak hiç mümkün mü? Maksat hemen lûtf edici sadrazamı övmektir.
17 Ey lûtf edici sadrazaml yüksek dergâhın ( = kapın) gönül sahiplerine rica ve ümit kıblesidir.
18 Bayramın baht lıl ıkla ve mutlulukla kutlu olsun, mevkiin günden güne güneş gibi görünsün.
19 Tanrı seni sadrazamlığında sürekli ve sabit kılsın, âlemin ettikleri şimdi hep bu duadır.
20 Ey cihanın sahibi sadrazaml Tanrı mutluluğunu çoğaltsın, senin devletin ( = iktidarda oluşun) gönül sahiplerine Tanrı lûtfudur.
21 Ey dünya veziril özellikle Nedim kulun lütuf, kerem, cömertlik ve bahşişine gark olmuştur.
