Sanat Nedir? Tarih içinde sanat kavramı
Sanat Sözcüğünün Sözlük Anlamı
- Sözlük anlamı “ustalık, hüner, marifet1 olan “sanat” sözcüğü, “bir işi güzel biçimde yapmak” anlamına gelen Arapça “sun”’ sözcüğünden türetilmiştir.
- Arapların başlangıçta “insanların maddeye dayanan gereksinimlerini karşılamak için yapılan iş” anlamında “sınaat” biçiminde kullandıkları bu sözcük, dilimizde “zanaat” biçimiyle de kullanılmış; böylece “sanat” ve “zanaat” sözcükleri dilimizde benzer etkinlikleri ifade etmiştir.
- Birçok dilde görülen bu sanat-zanaat özdeşliği, 19. yüzyılda “güzel sanatlar” kavramının ortaya çıkmasıyla ortadan kalkmış; “sanat” kavramı, bir yarar gözetmeden, sadece güzellik amacıyla yapılan üretimi nitelemek üzere, güzel sanatların hepsini ya da herhangi birini ifade etmek üzere kavramlaşmıştır.
Tarih İçinde “Sanat” Kavramı
- Sanat, bir duygu veya düşüncenin maddi bir malzemeden, ses veya sözden faydalanılarak heyecan ve hayranlık uyandıracak biçimde ifadesidir.
- Sanat, dinleyen veya görende estetik bir zevk ve heyecan yaratan, gerçekliği sembolik ve karşılıksız bir şekilde taklit ve ifade eden eser ve hareketlerdir.
- Sanat, insanın kendisine karşın yarattığı ikinci bir doğadır; her şeyden önce insanın var olana bir karşı çıkışı, varlığa bir meydan okumasıdır.
- Sanat, insanın psikolojik hayatının temellerinden birini teşkil eden güzellik duygusunun, dil, ses, renk, taş mermer, tunç gibi malzemelerle estetik formlara dönüştürülmüş somut hali veya ifadesidir.
- Sanat, nesnel gerçekliğin insan bilincinde estetikse! imgeler halinde yansımasıdır.
Sanatçının ya da Sanat Eserinin Ayırt Edici Özellikleri
- Sanat, insanın gerçekleştirdiği bir etkinlik olduğu için sanat eseri doğal bir varlık değildir. Sanat eseri, sanatçı tarafından ses, sözcük, renk, mermer vb. belli bir malzeme kullanılarak ortaya konur. Buna göre, çiçek, ağaç gibi doğal güzellikler; kristaller, mağaralardaki sarkıt ve dikitler, arı peteği ya da örümcek ağı gibi oluşumlar, hiçbir şekilde bir sanat eseri sayılamaz.
- Sanat eseri “özgün”dür, yani benzerlerinden “farkirdir ve “tek”tir. Başka bir deyişle, sanat eseri ancak bir defa yaratılabilir. Sanatçı kendi eserinin bir benzerini yaratmak istediğinde bu eser ya ayrı bir eser olacak ya da bir kopyadan öteye gitmeyecektir. Sanatta kopya ya da taklidin ise hiçbir değeri yoktur. Buna göre, bir endüstriyel ürün ne kadar güzel olsa da birbirinden ayırt edilemeyen birçok benzeri olacağı için sanat eseri sayılamaz.
- Sanat eserinin özgünlüğü, doğrudan doğruya sanatçının kişiliği ve üslubuyla ilişkilidir. Özgünlüğü doğuran, sanatçının kendisine özgü üslubudur. Üslup, bir sanatçıyı parmak izi gibi herkesten farklı kılan anlatım özelliğidir. Sanatçının bütün ürünlerinde görülen bu özellik, aynı zamanda onun kendi dalında getirdiği bir yeniliktir.
- Sanatta özgünlük ve üslup kavramlarının birleştiği en önemli özellik, “yaratıcılıktır. Sanat, temeli yaratıcılığa dayanan bir etkinliktir. Ancak yaratıcılık kavramını kabul etmeyen, bunun yerine sanatın bir üretim olduğunu ileri süren görüşler de vardır.
Sanat, bir beceriye, ustalığa dayanmakla birlikte menfaat gözetmeden güzelliğe yönelen bir etkinliktir. Bu nedenle beceri ve ustalık gerektiren işler, faydaya dayalı olduğu sürece sanat olarak değerlendirilemez. Ayakkabıcılık, terzilik, demircilik, marangozluk gibi zanaat kapsamında yer alan bu işlerde ekonomik çıkar ve fayda düşüncesi her zaman ağır basar. - Sanat eseri tek kullanımlık bir ürün olmayıp her okunduğunda, seyredildiğinde veya dinlendiğinde yeniden üretilir ve yeni anlamlarla yeniden doğar. Bu nedenledir ki gerçek sanat eseri kalıcıdır, eskimez.
Sanatın İşlevleri
Sanatın İletişimsel İşlevi:
Dil gibi sanat da öbür insanlarla karşılıklı bir alış verişte bulunma gereksiniminden doğmuştur. Fakat sanat, dilin iletişim imkânlarındaki sınırlılığı aşar. Dil, insan toplumunun ancak kendi içinde o dili anlayan bir kesimine bildirimde bulunabilirken, sanat -her zaman kendine özgü ulusallığı taşımakla birlikte- bütün insanlara açık bir dil ortaya koyar. (Edebiyat bunun dışında kalır; çünkü edebiyatın malzemesi ulusal dildir.)
Sanatın Aydınlatıcı-Yapıcı İşlevi:
Sanatın bu işlevi, sanatın yaşam üstüne belirli bir tür bilgiyi kendi içinde taşımasından gelir. Sanatın görüntü dili karakteri ve coşkusal etkinlik yaratma gücü, sanat yapıtlarından bilgi edinme sürecini, herkes için daha kolaylaştırdığı gibi, bu bilginin, insanın kendi hayal ve gönül belleğinde kalıp yerleşmesini de sağlamaktadır.
Sanatın Eğitsel İşlevi:
Sanatın bu işlevi, doğrudan doğruya, insanlara yaşantı kazandırması üstüne kuruludur. Sanat, insanın fiilen yaşamı içinde duyup yaşayamayacağı şeyleri duyup yaşamasını sağlar. Örneğin, sanat sayesinde Spartakus’la, Garibaldi’yle, Çapayev’le omuz omuza savaşırız; Kolomp ve Nansen’ie yeni kıtalar keşfederiz, Roerich gibi, Himalayaların eşsiz güzelliğini tadarız; Natalya Rostova ile Aksinya’yı sever, ona acırız; Taraş Bulba ve Soya Kosmodemyanska-ya’yla birlikte kahramanca ölürüz.
Sanatın Estetik Haz Verme İşlevi:
Sanatın aydınlatıcı-yapıcı işlevine ve eğitsel işlevine sımsıkı bağlı olan bu işlevi, onun bir mıknatıs gibi insanları kendine çeken gücüyle ilişkilidir. Sanat, insanlara estetik haz vererek onların iç dünyalarını zenginleştirir.
Sanatın Kültürel İşlevi:
Sanatın bu işlevi, insanın sanatsal olarak eğitilmesinin en önemli aracıdır. Kişinin sanatsal potansiyelinin biçimlenmesinin başlıca yolu da budur.
Güzellik Bilimi Olarak Estetik ve Sanat Moissej Kağan (Özetlenerek alınmıştır)
