Metinlerin Sınıflandırılması, Edebi Metin

❖ Metinler, yazarın amacına göre farklı özellikler kazanır. Başka bir deyişle, metnin iletisi ve buna bağlı olarak seçilen hedef kitle, metnin türünü,boyutunu, anlatım biçimini ve dil özelliklerini de belirlemiş olur. Böylece gerçeklikle ilişkileri, anlatım biçimleri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından benzerlikler ya da farklılıklar gösteren değişik metin türleri ortaya çıkar.
Metinleri genel olarak öğretici metinler ve sanat metinleri olmak üzere iki gruba ayırabiliriz.
1.    Öğretici Metinler: Göndergesi kendi dışında olan, öğretici amaçla yazılan, dilin ağırlıklı olarak göndergesel işleviyle kullanıldığı metinlerdir.
Öğretici metinler kendi içinde felsefi metinler, tarihi metinler, bilimsel metinler, gazete çevresinde gelişen metinler, kişinin hayatını konu alan metinler biçiminde alt türlere ayrılabilir.
2.    Edebî Metinler (Sanat metinleri): Sanat metinleri, göndergesi kendi üzerinde olan, dilin ağırlıklı olarak şiirsel işleviyle kullanıldığı, estetik haz uyandırmak amacıyla yazılan metinlerdir.
Öğretici metinlerin kullanmalık metinler olmasına karşılık sanat metinleri okunduğunda tü-ketilemeyen, her okunuşta yeni anlamlar kazanarak yeniden üretilen metinlerdir.
Edebi metinler de coşku ve heyecanı dile getiren metinler ve olay çevresinde oluşan metinler olmak üzere ikiye ayrılır:
a. Coşku ve heyecanı dile getiren metinler: Yazarın okurun duygularına seslenerek onda duygu yoğunluğu oluşturmayı ya da duygu değişimi yaşatmayı amaçladığı metin türüdür. Bu türdeki başlıca metin, şiirdir.

b. Olay çevresinde gelişen metinler: Bir olay örgüsü etrafında gelişen bir temanın kişi, yer, zaman gibi öğelere bağlanarak anlatıldığı metinlerdir. Bu metinlerde okur, gerçek dünyadan esinlenilerek yaratılmış kurmaca bir dünya içinde yaşar. Olay çevresinde gelişen metinlerden roman, hikâye, halk hikâyesi, manzum hikâye, mesnevi, masal, destan anlatmaya bağlı; geleneksel ya da Batıllı anlamdaki tiyatro oyunları da göstermeye bağlı metin türleridir.

1.    Edebiyat güzel sanatların bir dalı olduğuna göre edebi metinler sanat metinleridir. Hatta diğer sanatlarda metin kavramı söz konusu olmayacağı için sanat metinlerinden anlaşılması gereken sadece edebî metinler olmalıdır.
2.    Edebiyat dille yapılan, malzemesi ya da ham / maddesi dil olan bir sanattır. Edebî metinler, dilin işlendiği ürünlerdir.
3.    Edebî metinlerde dil, ağırlıklı olarak şiirsel işleviyle kullanılır. Ancak, bir metinde dilin birden çok işlevde kullanıldığı unutulmamalıdır.
4.    Edebî metinler bir sanat eseri olarak yaratıcılık ürünü olan metinlerdir.
5.    Edebî metinler özgün (orijinal) ürünler olup taklit ya da kopya değildirler. Edebî bir metin bu anlamda “tek” tir. Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adlı şiiri, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” adlı romanı, bir İkincisi olmayan eserlerdir.
6.    Edebî metinler bireysel (ferdî) eserlerdir.
7.    Edebî metinler özel bir iletişim aracıdır.
8.    Edebî metinler okuyucusuna estetik haz vermek için yaratılır. Bunun içindir ki edebî metinlerin varlık nedeni güzelliktir. Edebiyatın bir sanat olmasının gereğidir bu. Ancak, bu durum edebiyat eserinden bir fayda sağlanamayacağı anlamına gelmez. Birçok edebiyat eseri okura değişik ölçülerde faydalı olabilir. Fakat faydanın ilk amaç olması, metnin edebîlik değerini ortadan kaldırır.
9.    Edebî metinler kurmacadır. Sanatçının anlattığı ya da canlandırdığı dünya, yaşanılan hayattan esinlenilerek oluşturulan hayali bir dünyadır. Bu, yaşanılan gerçek ile sanatın gerçeğinin aynı olmadığı, olamayacağı anlamına gelir.
10.    Edebî metin, kurmaca yapısının bir gereği olarak, göndergesi kendi dışında değil, içinde olan metindir. Dolayısıyla edebî metin, dış gerçeğe uyup uymadığı konusunda sorgulanamaz.
11.    Edebî metin her okunuşunda yeniden yaratılır. Bu, edebî metnin çok anlamlı yapısının ve her okurun dünyasında farklı biçimlerde yorumlanmasının bir sonucudur.
12.    Edebî metin, tamamlanmış bir sistem, organik bir bütündür. Metindeki her birim, her öge bu bütünün ayrılmaz parçasıdır. Bu parçaların hiçbiri, tek başına, bütünden ayrı değerlendirilemez.

13.    Edebî metinler bir gelenek içinde o geleneğe bağlı olarak yaratılır. Bu anlamda her edebî metin kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkilidir.
14.    Edebî metinler, sanatçının anlatma, gösterme ya da coşku ile dile getirme biçimlerinden biriyle kendisini ifade etmek istemesinin bir sonucu olarak doğmuştur.